Architektura Pomorza

 

Duża wieś o średniowiecznym rodowodzie z zatartym już dziś układem owalnicy, położona na wysokim wzniesieniu nadodrzańskim, otoczona łąkami i polami poprzecinanymi starymi traktami. Lokowana prawdopodobnie w drugiej połowie XIII wieku przez margrabiów brandenburskich.

- W roku 1270 wzmiankowano osadę Creyenic, zapewne w odniesieniu do Krajnika Górnego.

- W roku 1337 w regestrach brandenburskich użyto już nazwy Kregenick. Wieś stanowiła wówczas lenno rodu von Fiddichow. Inne spotykane nazwy: 1360 Wentzchen Kregenick, 1372 Crenick.

- W 1372 miała tu lenno rodzina von Wedel.

- Od roku 1445 aż do wojny trzydziestoletniej wieś należała do rodu von Strauss.

- Kościół wzniesiono na przełomie XV i XVI wieku.

- W roku 1664 (1668) wieś przeszła w ręce von Kansteinów z Kostrzynia.

- Podczas wojny siedmioletniej w 1758 roku wieś została splądrowana przez wojska rosyjskie.

- W roku 1771 stanowiła własność margrabiny Dorothy Curfurstin ze Schwedt, która podniosła ją ze zniszczeń.

- Po 1788 roku weszła w skład dóbr królewskich Hohenzollernów.

- W 1827 roku wieś przeszła w ręce rodziny von Humbert, która zarządzała majątkiem aż do 1945 r. Obok majątku szlacheckiego we wsi występowały też własności chłopskie. Pod koniec XIX wieku było w niej dziesięciu gospodarzy. Liczba wszystkich mieszkańców wynosiła 419 osób.

- Przed rokiem 1945 we wsi noszącej wówczas nazwę Hohenkranig istniały: dwór rodziny von Strauss, na miejscu którego w 1829 roku wzniesiono pałac, folwark należący do Heinricha von Neumanna, gorzelnia folwarczna i wiatrak. Obecnie zachowały się niewielkie ruiny folwarku oraz dawny park pałacowy o cechach krajobrazowych, z aleją grabową i starodrzewem, otoczony kamiennym murem. Objęty jest on ochroną konserwatorską.

Kościół usytuowano przy zachodnim skraju czworobocznego placu znajdującego się pośrodku wsi. Pierwotnie była to świątynia salowa, wzniesiona na planie prostokąta bez wyodrębnionego prezbiterium i wieży zachodniej, orientowana. Ściany posadowione na kamiennym fundamencie wzniesiono w całości z kamieni narzutowych bez zachowania układu warstwowego. Cegły użyto prawdopodobnie w ościeżach portali i okien oraz w przebudowanym szczycie wschodnim.

 

Najbardziej okazałą jest elewacja wschodnia, która w wyniku przebudowy dokonanej na przełomie XVI i XVII wieku otrzymała bogatą, renesansową formę szczytu, z falistymi wolutami, kolistym oknem pośrodku flankujących go pilastrów, oraz gzymsami gierowanymi wyznaczającymi poziome podziały. Cały szczyt jest otynkowany.

 

W elewacji południowej znajduje się portal o prostych ościeżach, zamkniętych łukiem odcinkowym (obecnie zamurowany), oraz trzy okna o nieco rozglifionych na zewnątrz ościeżach zamkniętych również łukiem odcinkowym.

 

Identyczne okna znajdują się po przeciwległej stronie w elewacji północnej. Jedno z nich jest częściowo przesłonięte przez dobudowane w narożniku północno-wschodnim pomieszczenie zakrystii, kryte płaskim stropem i dachem. Jest to fatalne rozwiązanie psujące całą architekturę budowli, które w przyszłości należałoby zmienić np. w formie rozwiązań XIII wiecznych - zakrystii dobudowanej do wschodniej części elewacji północnej z dachem pulpitowym.

 

Od zachodu dobudowano w XVI wieku wieżę na planie kwadratu, nieco węższą od korpusu kościoła. Posiada ona wejście od zachodu o prostych ościeżach zamkniętych łukiem odcinkowym, oraz centralnie rozmieszczone okna o takim samym wykroju. Dolna kondygnacja wykonana jest z kamienia narzutowego, górna wzniesiona w XIX wieku z cegły (obecnie w całości otynkowana). Znajdują się w niej dzwony z XV i XVIII wieku. Wieżę wieńczy obecnie ostrosłupowy hełm z krzyżem. Pierwotnie ostatnia kondygnacja zakończona była tarasem z ceglaną balustradą, na którym nadbudowana była jeszcze jedna kondygnacja również kwadratowa w planie, kryta ostrosłupowym hełmem. Wieńczyła go iglica z kulą i krzyżem. W kondygnacji tej znajdował się mechanizm zegarowy a w jej ścianach bocznych tarcze zegarowe. Nad tarczami znajdowały się okna i flankujące je blendy w układzie tryforyjnym.

 

Wnętrze kościoła przykryte jest drewnianym stropem beczkowym i ceramicznym dachem dwuspadowym.

 

Plac przykościelny o regularnym prostokątnym zarysie otoczony był kamiennym murem. W XIX wieku mur obniżono i zastąpiono ceglanym, zdobionym motywami krzyża łacińskiego z bramą wjazdową od wschodu. Przy murze rośnie kilka lip. Plac kościelny pełnił niegdyś funkcję cmentarza, obecnie splantowany, bez śladu jakichkolwiek nagrobków. W XIX wieku przy południowym odcinku muru postawiono kaplicę pogrzebową.

 

Nowy cmentarz założono na kwartale przylegającym od południa do placu przykościelnego. Jeszcze jedna nekropolia znajduje się w północno-wschodnim narożniku dawnego parku pałacowego. Stanowi ją XIX wieczny grobowiec właścicieli majątku. Obecnie częściowo zniszczony i zdewastowany.

Z dawnego wyposażenia zachowały się:

- Barokowy ołtarz z XVIII wieku typu ambonowego z dziewiętnastowiecznym obrazem św. Andrzeja Boboli. Obecnie korpus ambony z podstawą i baldachimem dostawiony jest do ściany północnej.

- Feretron procesyjny z XIX wieku, przywieziony przez repatriantów z Milczyc (woj. lwowskie).