Architektura Pomorza

Niewielka osada o średniowiecznym rodowodzie założona przy trakcie łączącym półwyspy Jasmund i Wittow, na południowo-zachodnim stoku znacznego wzniesienia. W czasach przedchrześcijańskich miejsce to - jak się przypuszcza - mogło być ośrodkiem lokalnego kultu pogańskiego. Obecnie jest to urokliwa wieś o charakterze agroturystycznym, odwiedzana licznie ze względu na rozciągającą się ze wzgórza kościelnego wspaniałą panoramę na zamek Spiker i daleko na północ położony przylądek Arkona.

- Pierwsza wzmianka źródłowa o osadzie pochodzi z 1250 roku, Codex Pomeraniae diplomaticus 902, Babyn. Pommersches Urkundenbuch V, 412, r. 1318, Babyn.

- Pierwsza świątynia powstała prawdopodobnie w okresie chrystianizacji Rugii.

- Od samego początku stanowiła cel lokalnych pielgrzymek i cieszyła się licznymi odpustami udzielanymi przez papieży i miejscowe duchowieństwo.

- Zachowany po dziś dzień obiekt wzniesiony został około roku 1400 i poświęcony św. Pawłowi.

- Początkowo stanowił prawdopodobnie własność klasztorną, a od XVII wieku patronat przejęli rycerze z pobliskiego zamku Spiker.

- W XVII wieku wyposażono wnętrze świątyni.

- Ostatnie remonty miały miejsce w latach pięćdziesiątych i siedemdziesiątych dwudziestego wieku.

Kościół usytuowany jest na wierzchołku wzgórza. Jest on jedyną na wyspie świątynią wybudowaną z kamieni narzutowych. Pierwotne założenie składało się z prostokątnego w planie korpusu nawowego, wydzielonego prostokątnego chóru i zakrystii północnej. W późniejszym okresie założenie powiększone zostało o zachodnią wieżę oraz dobudowaną do południowej ściany chóru kaplicę cmentarną.

 

Wyodrębnione i prosto zamknięte prezbiterium posiada plan prostokąta. Ściany posadowione na kamiennym fundamencie wzniesione są z kamiennych otoczaków i opięte narożnymi, uskokowymi skarpami, wykonanymi w cegle. Ścianę wschodnią wieńczy ozdobny fryz ornamentowany z glazurowanej kształtki ceramicznej w formie czteroliścia. Ten sam motyw powtórzony był zapewne w koronie muru północnego i południowego, lecz się nie zachował. Obecnie w miejscu tym znajduje się wytynkowana nisza zwieńczona profilowanym gzymsem koronującym z kształtki ceglanej. W każdej ze ścian znajduje się okno o uskokowych, rozglifionych na zewnątrz, ceglanych ościeżach, zamkniętych ostrołukiem. Okno wschodnie zostało częściowo od dołu zamurowane, a bezpośrednio pod nim wymurowano niewielką niszę w ceglanym obramieniu, zamkniętą delikatnym ostrołukiem. Szczególnie dekoracyjnie opracowano szczyt wschodni rozczłonkowując go wąskimi lizenami przechodzącymi w sterczyny z maswerkowym wypełnieniem. Pomiędzy lizenami znajdują się podłużne blendy dzielone laskowaniem i zwieńczone maswerkiem. Wnętrze prezbiterium zamknięte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym opartym na wspornikach kostkowych oraz dachem dwuspadowym krytym dachówką ceramiczną.

 

Do ściany północnej dobudowana jest zakrystia o planie kwadratu. Posiada niemal identyczne opracowanie ścian, szczytu i formę dekoracji jak prezbiterium. Jedyną różnicą jest brak blend w lizenach rozczłonkowujących szczyt i zastosowanie czołganek na krawędziach szczytu. Przemurowano też okna (wschodnie i zachodnie) posiadające pierwotnie obramione cegłą uskokowe ościeża, zamknięte ostrołukiem. Obecnie zamknięte są łukiem odcinkowym. Ciekawym detalem - stosunkowo rzadko spotykanym - jest kamienna piscina umiejscowiona w dolnej partii ściany północnej, wykonana z odpowiednio ułożonych kamieni. Odprowadzała ona wodę używaną do obmywania rąk kapłana sprawującego Eucharystię. Zakrystia kryta jest dachem dwuspadowym, poprzecznym do osi kościoła.

Po stronie południowej znajduje się kaplica cmentarna przeznaczona do składania zwłok. W późniejszym okresie przedzielono ją stropem drewnianym i założono lożę kolatorską z emporą otwartą na prezbiterium. W ścianach wymurowanych z cegły, osadzono prostokątne otwory okienne o prostych, rozglifionych nieco ościeżach. Ściany są obecnie otynkowane, a w narożach zastosowano dekoracyjne, rustykalne boniowanie. Całość zamknięto dachem siodłowym, poprzecznym do osi kościoła, krytym dachówką ceramiczną. Szczyt południowy oszalowano.

 

Korpus nawowy posiada plan prostokąta. Ściany posadowione na kamiennym fundamencie wymurowano z kamieni polnych. Wieńczący je mur ceglany pochodzi najprawdopodobniej z późniejszego okresu, a sama korona wykonana z cegły maszynowej, posiada nowożytną metrykę. Trudno powiedzieć czy przemurowania te miały charakter ratowniczy, czy też służyły podwyższeniu korpusu nawowego? Nie można wykluczyć, że ściany obiegał fryz analogiczny do tego, który zastosowano w partiach szczytowych. Szczyty (wschodni i zachodni) zyskały bogatą dekorację w formie piramidalnie ułożonych blend o profilowanych, ostrołukowo zamkniętych ościeżach, wypełnionych maswerkiem. Dodatkowo krawędzie szczytów ozdobiono kostkowymi sterczynami, a w podstawie szczytu zachodniego powtórzono fryz ornamentacyjny. Do wnętrza świątyni wiodły trzy portalowe wejścia osadzone centralnie w ścianach: północnej, zachodniej i południowej, ujęte w wysokie, ostrołukowo zamknięte, obramione cegłą blendy. Posiadały one uskokowe, rozglifione na zewnątrz ościeża, zamknięte ostrołukiem, wykonane z cegły profilowanej. W późniejszym okresie zostały one przemurowane. Ościeża portalu północnego i południowego zostały zamknięte łukami odcinkowymi i otynkowane, a w zwieńczeniu blend osadzono eliptyczne okna w formie wolego oka. Portal zachodni został częściowo zamurowany i przysłonięty, przez drewnianą konstrukcję stropu kondygnacyjnego dobudowanej od zachodu wieży. W jego świetle osadzone zostały duże wrota bramne z furtą. Łaskawiej potraktowano okna. Duże, uskokowe, ostrołukowo zamknięte ościeża, wykonane z cegły profilowanej, zostały otynkowane. Wolne od tynku pozostały jedynie ceglane, ukośne parapety.

 

Na przełomie XV i XVI wieku do zachodniej ściany nawy dobudowano wieżę, założoną na planie kwadratu o boku węższym od korpusu nawowego. Nie wiadomo jaka była jej pierwotna wysokość i jakie posiadała zwieńczenie. Obecna, murowana nadbudowa, pochodzi zapewne z późniejszego okresu. Być może wcześniejsza nadbudowa - wykonana w konstrukcji szkieletowej - uległa spaleniu. Jest to jedynie przypuszczenie, motywowane obecnością dzwonu w kruchcie wieżowej, a nie na wieży.

 

Dolna kondygnacja posadowiona została na kamiennym fundamencie. W narożnikach i podstawie, użyto dużych głazów narzutowych, nieobrobionych. Ściany wymurowano z dużej cegły gotyckiej, przy udziale kamiennych otoczaków. Wejście portalowe usytuowano w elewacji zachodniej, zaskakuje jednak niesymetryczność jego osadzenia. Wydaje się, iż pierwotna forma portalu posiadała dwuuskokowe ościeże wykonane z kształtki ceglanej, zamknięte ostrołukiem. W chwili założenia stropu kondygnacyjnego we wnętrzu wieży, przesłaniającego nieco portal, przemurowano go dodając trzecie ościeże, zamknięte łukiem odcinkowym. Do wejścia znajdującego się obecnie nieco ponad gruntem, wiodą potężne granitowe stopnie. Wewnątrz portalu znajdują się drzwi dwuskrzydłowe.

 

Portal flankują duże, ostrołukowo zamknięte blendy, z maswerkowym wypełnieniem. Pomiędzy blendą północną a ościeżem portalu, widoczny jest niewielki fryz ząbkowany. Ponad portalem osadzone jest duże, gotyckie okno trójdzielne z laskowaniem, o formie ościeży identycznej jak w przypadku portalu. Flankują go małe nisze, zamknięte łukiem odcinkowym.

 

Nadbudowa wieży posiada również plan kwadratu ale o nieco mniejszej przekątnej. Ściany wzniesione są wyłącznie z cegły i rozczłonkowane symetrycznie osadzonymi oknami i blendami o różnym wykroju. Kondygnacja ta zamknięta jest dachem namiotowym o niesymetrycznej konstrukcji więźby, krytym blachą miedzianą. Wieńczy go niewielka iglica z chorągiewką.

 

Plac kościelny o nieregularnym zarysie, otoczony jest pozostałościami kamiennego muru z bramkami. Po dziś dzień pełni on rolę cmentarza. Obok nowych pochówków zachowały się stare płyty i krzyże o unikatowej formie z lat 1755 - 1884. Teren porośnięty wiekowym drzewostanem jest bardzo dobrze utrzymany.

- Barokowy ołtarz z 1668 roku ze sceną ukrzyżowania w retabulum oraz przedstawieniami ostatniej wieczerzy w predelli i zmartwychwstania w zwieńczeniu. Ołtarz umieszczony jest na niewielkim podwyższeniu, otoczonym ozdobną balustradą.

- Chrzcielnica kamienna z początku XIV wieku.

- Gotyckie sakrarium z XIV wieku, znajdujące się we wschodniej ścianie prezbiterium, z drewnianymi drzwiczkami okutymi żelazem.- W ścianie południowej zakrystii znajduje się sakramentarium, służące do przechowywania hostii w monstrancji. Polichromia zdobiąca zewnętrzną stronę drzwiczek, przedstawia wyobrażenie dwóch aniołów trzymających monstrancję. Wewnętrzna strona zawiera polichromowaną scenę ukrzyżowania, przedstawioną na czerwonym tle z czarnymi gwiazdami. Obecnie zamknięcie to poddawane jest restauracji w Berlinie.

- Krzyże konsekracyjne (zacheuszki) wymalowane na ścianach kościoła.

- Barokowa loża kolatorska na południowej ścianie prezbiterium.

- Ambona barokowa z 1662 roku. Na płycinach przedstawione są postacie biblijne na tle lokalnego krajobrazu i architektury: Zbawiciel Świata, św. Piotr, św. Paweł, Jan Chrzciciel, czterej Ewangeliści oraz Mojżesz. Baldachim zdobią postaci aniołków umieszczone na dekoracyjnych ślimacznicach, oraz figura Zbawiciela Świata w zwieńczeniu. Od wewnętrznej strony znajduje się gołąb - symbol Ducha Świętego.

- Empora kolatorska z drugiej połowy XVII wieku, nadwieszona na południowej ścianie prezbiterium, z witrażowym oszkleniem i herbami szlacheckich rodów (Putbus, Wrangel i Lauterbach) na płycinach balustrady.

- Konfesjonał (rozmównica) z 1745 roku, ufundowana przez młynarza ze Stralsundu. Jest ona dowodem praktykowanej także w protestantyzmie spowiedzi usznej, rozumianej jednak bardziej jako kierownictwo duchowe. Górna, przeszklona część, zwieńczona jest profilowanym gzymsem i wicią roślinną. W dolnej części, na płycinach, znajdują się przedstawienia z wyjaśniającymi je tekstami biblijnymi: Większość wyposażenia barokowego została ufundowana przez grafa Karola Gustawa von Wrangel (1613-1676), który w roku 1652 otrzymał prawo patronatu nad parafiami w Bobbin i Asgard.