STOLCENBURG (Stolec)
Niewielka wieś położona w odległości 4 km na zachód od Pasewalk, na pagórkowatym płaskowyżu opadającym łagodnie w stronę doliny rzeki Ucker. Etymologia nazwy (Stolze Burg) ma swoje źródło w słowiańskim grodzie usytuowanym pomiędzy dwoma jeziorami, którego wały dumnie górowały nad okolicą. U podnóża wałów ulokowana była otwarta osada. Obok zamku zachował się kamień kultowy będący zabytkiem archeologicznym. W dokumencie z 12 lipca 1295 roku, potwierdzającym podział Pomorza pomiędzy książętami Bogusławem IV i Ottonem I, wspomniano Stoltenborch castris (zamek Stolcenburg). Wieś o tej samej nazwie założona być musiała w okresie kolonizacji tych ziem. Wymieniono ją 11 listopada 1314 roku w akcie sprzedaży dochodów z 3 łanów i dwóch chat w Stoltenborch przez Johanna i Konrada von Raven pastorowi Papenburga. W okresie wpływów szwedzkich, pod koniec XVII wieku, wieś liczyła 13 zagród z kościołem pośrodku. W połowie XIX wieku pruski rejestr wyliczał: 14 gospodarstw chłopskich, 17 chat robotników rolnych, folwark, kuźnię oraz młyn wiatrowy. Miejscowość liczyła 303 mieszkańców w 66 rodzinach. Z upływem lat wieś coraz bardziej się wyludniała. Po zakończeniu II wojny światowej struktura demograficzna nie uległa zmianie. W roku 1960 w północnej części zabudowy wzniesiono niewielki kompleks Państwowego Gospodarstwa Rolnego (LPG).
Źródła
Architektura
Kościół usytuowano we wschodniej pierzei wiejskiej zabudowy, skupionej wzdłuż głównej ulicy biegnącej z południa na północ. Otrzymał typowy dla budownictwa wiejskiego układ, złożony z prostokątnej salowej nawy, wydzielonego prezbiterium o planie kwadratu oraz wieży zachodniej tej samej szerokości co nawa. Ściany posadowione na kamiennym fundamencie wzniesiono ze starannie obrobionych kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne poziome warstwy. Nader starannie opracowano narożniki ścian, a także ościeża portali i okien. Całość zamknięto płaskimi stropami belkowymi oraz dwoma dwuspadowymi dachami, krytymi dachówką. Wewnętrzne lico ścian pokryto tynkiem wapiennym.
Portale wejściowe usytuowano w ścianie zachodniej i południowej. Wykonano je z dokładnie obrobionych kwadr i klińców granitowych. Portal zachodni, osadzony w podstawie wieży, otrzymał dwuuskokowe ościeże zamknięte ostrołukiem z elementem zwornikowym. Ostrołukowy wykrój nadano również ościeżnicy dwuskrzydłowych drzwi z przeszkolonym nadświetlem. Portal w południowej ścianie korpusu nawowego otrzymał jedno ościeże zamknięte łukiem pełnym. Prawdopodobnie w XIX wieku został zamurowany. Portal w południowej ścianie prezbiterium, o jednouskokowym ościeżu, zamknięto ostrołukiem bez elementu zwornikowego. Drzwi jednoskrzydłowe otwierane na zewnątrz osadzono zapewne wtórnie.
Ostrołukowy wykrój nadano również pierwotnym otworom okiennym, osadzonym symetrycznie na przestrzał. Trzy w ścianie północnej i dwa w południowej nawy, po dwa w ścianach północnej i południowej prezbiterium oraz jedno we wschodniej ścianie prezbiterium. Wszystkie otrzymały rozglifione obustronnie ościeża zamknięte delikatnymi ostrołukami i skośnymi parapetami. Wschodnie okno było znacznie wyższe. W późniejszym okresie poszerzono nieznacznie ościeża zamykając je łukami odcinkowymi. Przemurowania skryto pod dekoracyjną opaską z tynku. Do naszych czasów zachowało się tylko jedno pierwotne okno w północnej ścianie nawy, oraz widoczne ostrołukowe zakończenia okien znajdujących się w tej ścianie.
Szczyty wykonano z nieobrobionych kamieni polnych. Wydaje się, że w szczycie wschodnim mogło znajdować się jeszcze jedno okno lub płytka blenda, którą zamurowano cegłą.
Wieżę zachodnią wzniesiono na planie prostokąta. Kamienna podstawa, równa szerokością i wysokością nawie, wymurowana została z kwadr granitowych. Wyższa kondygnacja otrzymała zapewne drewnianą konstrukcję szkieletową. Nie udało się ustalić jej formy. Po roku 1945 zniszczoną drewnianą konstrukcję zastąpiono murowaną z cegły maszynowej. Zamknięto ją dachem dwuspadowym, poprzecznym do osi kościoła. Jest przykładem całkowitej ignorancji stylistycznej, przypominając budynek przemysłowy (spichlerz-magazyn), a nie obiekt sakralny. Kamienna podstawa skrywa w sobie jeszcze jeden element warty uwagi. W ścianach południowej i zachodniej, widoczne są niewielkie prostokątne otwory szczelinowe, usytuowane na różnych poziomach. Prawdopodobnie są to okienka ciągu komunikacyjnego, wykonanego w grubości muru, prowadzącego na wyższe kondygnacje.
Plac kościelny o regularnym prostokątnym zarysie otacza kamienny mur z wjazdem od strony zachodniej, usytuowanym pomiędzy wiejską zabudową. Po dziś dzień pełni funkcję lokalnej nekropolii. Stare nagrobki zostały w większości usunięte. Zachowane złożono pod murem.
Wyposażenie
