BANIEWICE ( Marienthal )

Województwo: zachodniopomorskie

Powiat: gryfiński

Gmina: Banie

Diecezja: szczecińsko-kamieńska

Dekanat: Banie

Parafia: Swobnica - filia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Duża wieś o typowo rolniczy charakterze z dobrze zachowanym planem ulicówki, położona w odległości 4 km na południowy zachód od Bań. Osadę założyli templariusze kolonizujący Ziemię Bańską podarowaną im przez księcia zachodniopomorskiego Barnima I w grudniu 1235 roku. Wzmiankowana była po raz pierwszy w roku 1303 przy okazji nadań lennych. Zmieniające się na przestrzeni wieków brzmienie nazwy osady (1303 Mariendale, 1327 Mergendale, 1345 Margendale, 1420 Mariendall, 1493 Mergendal, 1484 Margendael, 1487 Mariendahl, 1528 Maryendal, do 1945 roku Marienthal) podkreślało nieustanny związek z Rycerzami Świątyni i ich patronką Marią, a następnie z zakonem szpitalnym - Joannitami. Podczas wojny trzydziestoletniej wieś została częściowo zniszczona. Na przestrzeni wieków wielokrotnie trawiona była również przez pożary: 1862, 1875, 1880, 1881, 1934. Mimo tylu kataklizmów wieś rozwijała się dynamicznie. W 1913 roku liczyła 768 mieszkańców. Na początku XX wieku rozbudowano szkołę i dom nauczyciela.
Obecna nazwa wsi nawiązuje do wzgórza Banzniz wspomnianego w dokumencie z roku 1235 określającego granicę Ziemi Bańskiej.

Źródła

- Kościół wybudowano pod koniec XIII wieku.

- Podczas wizytacji w 1603 roku w spisie inwentaryzacyjnym wymieniono między innymi patenę z krzyżem joannickim i srebrny gotycki kielich z końca XV wieku z napisem J. Maria.

- Pod rokiem 1484 wymieniony został ostatni katolicki proboszcz - Frentze Konow.

- W XVII wieku kościół częściowo rozbudowano a w 1851 gruntownie przebudowano - wybudowano wieżę, przemurowano okna i otynkowano zewnętrzne elewacje.

- Podczas działań wojennych częściowo zniszczony i nieużytkowany ulegał stopniowej dewastacji. Odbudowany w 1977 roku.

- Poświęcony 10 grudnia 1977 roku.

Architektura:

Świątynię usytuowano w południowej części wsi na nieregularnej parceli wydzielonej kamiennym murem, po zachodniej stronie przecinającego osadę traktu. Pierwotnie była to świątynia salowa wzniesiona na planie prostokąta bez wyodrębnionego prezbiterium i wieży zachodniej, orientowana. Dopiero w XVIII wieku nad zachodnią częścią nawy wzniesiono wieżę o konstrukcji szkieletowej z latarnią.

Ściany posadowione na kamiennym fundamencie i niewysokim cokole wymurowano z kwadr granitowych. Niestety obecność tynków nie pozwala ustalić stopnia opracowania kwadr i faktury muru.

Jedynym wizualnym dowodem wskazującym na średniowieczną metrykę kościoła jest portal zachodni. Jego odsłonięte z pod tynku dwuuskokowe ościeże wykonane jest z dobrze obrobionych kwadr i klińców granitowych i zamknięte delikatnym ostrołukiem. Trudno powiedzieć kiedy i z jakiego powodu zamurowano uskok w ościeżu. Jedynym argumentem mogłoby być uszkodzenie wewnętrznego ościeża ale czy tak było faktycznie? Zasadna byłaby również wymiana drzwi na bardziej stylizowane. Wzorując się na innych budowlach tego okresu należałby się spodziewać obecności pod tynkiem portalu południowego lub północnego. Być może przemawia za tym niesymetryczność rozstawu okien w elewacji północnej. Niestety nie udało mi się tego ustalić.

Obecność tynków uniemożliwia również określenie formy i liczby pierwotnych otworów okiennych. Można jedynie przypuścić iż znajdowały się one w miejscu obecnych, lecz zostały przemurowane. Ościeża powiększono, obramiono cegłą i zamknięto ostrołukiem oraz skośnymi parapetami.

Podobna sytuacja występuje w elewacji wschodniej. Z bogatszej zapewne dekoracji zachowały się jedynie dwa przemurowane otwory okienne i natynkowany krzyż w szczycie.

Wnętrze zamknięte jest zapewne stropem płaskim i dachem dwuspadowym krytym blachą falistą. Niestety pokrycie to bardziej pasuje do stodoły niż do tej rangi świątyni. Zastosowanie dachówki ceramicznej zmieniłoby radykalnie walory estetyczne obiektu.

Wieża wzniesiona była nad zachodnią częścią nawy. Posiadała dwukondygnacyjną konstrukcję szkieletową o planie kwadratu, oszalowaną. W pierwszej kondygnacji znajdował się zapewne dzwon. Druga o mniejszym przekroju mieściła w sobie mechanizm zegarowy z tarczami skierowanymi na cztery strony świata. Zamknięta była szpiczastym hełmem z latarnią. Niestety po wojnie nie została odbudowana.

Kościół wzniesiono na nieregularnej parceli pełniącej niegdyś funkcję cmentarza przykościelnego. Otacza ją kamienny mur z XVI wieku. W północnej partii muru znajduje się późnogotycka brama z przejazdem i furtą. Wymurowana z cegły przy niewielkim udziale kamienia w dolnej partii. Zasadniczą część stanowi przejazd bramny o szeroko rozwartym ościeżu zamkniętym ostrołukiem. Po prawej stronie umieszczono osobną furtę o prostym ościeżu zamkniętym łukiem odcinkowym. Zwieńczenie dekorowane jest motywami maswerkowymi i czterema sterczynami kostkowymi. Brama w południowej partii muru wykonana z cegły zawiera wyłącznie przejazd bramny o prostym ościeżu zamkniętym łukiem odcinkowym. Zwieńczenie w formie renesansowego szczytu z falistymi spływami, rozczłonkowane jest pilastrami i profilowanymi gzymsami. W zachodniej partii muru znajduje się furta zwieńczona dekoracją maswerkową.

W XIX wieku założono nowy cmentarz ewangelicki zlokalizowany w niewielkiej odległości na północ od kościoła. Po wojnie zniszczony. Zachował się jedynie układ szpalerowych nasadzeń lip w formie litery - T.