PASSOW (Paszów)
Duża wieś gminna leżąca na skraju naturalnego wyniesienia morenowego u zbiegu dolin rzek Welse i Randow. Ślady osadnicze sięgają neolitu i wczesnej epoki brązu. W okresie słowiańskim wykształciło się kilka stałych osiedli oraz niewielki gród obronny strzegący przeprawy przez graniczną rzekę Randow. W okresie osadnictwa niemieckiego w Passow wzniesiono zamek margrabiów. W źródłach pisanych wieś wspomniana została po raz pierwszy w 1296 roku jako miejsce rozstrzygnięcia sporu granicznego pomiędzy templariuszami z Rurki a rycerzami von Blankenburg. Passow wymieniane było jeszcze wielokrotnie w kontekście sporów granicznych miedzy Brandenburgią, Pomorzem i Meklemburgią: Possow, Basso, Paßow, Parsowe, Passow od połowy XIV wieku. W 1472 roku, po traktacie pokojowym w Prenzlau, wieś Passow na stałe wróciła do Brandenburgii. W XVI wieku swoje dobra posiadały tu znane pomorskie rody: von. Arnim, von. Falckenberg, von. Hohenstein. W czasie wojny trzydziestoletniej (1618 - 1648) wieś leżąca na ważnym szlaku handlowym i komunikacyjnym była wielokrotnie plądrowana i niszczona. Na przestrzeni XVII i XVIII wieku napłynęły tu rzesze osadników z zachodnich rejonów Niemiec a nawet z Francji. Dzięki Francuzom zaczęto w rejonie Passow uprawiać tytoń. Ponowne zniszczenia przyniosła wojna siedmioletnia (1756-1763). Na początku XIX wieku nastąpił szybki rozwój miejscowości związany z reformami agrarnymi oraz budową linii kolejowej relacji Berlin-Szczecin (1840-1843). Przeprowadzony w 1867 roku spis wymieniał między innymi: szkołę, 13 gospodarstw chłopskich, 2 młyny, komorę celną, piekarnię, dwa zakłady krawieckie, folwark, karczmę i leśniczówkę. W roku 1919 wieś zelektryfikowano. Kolejny kataklizm przyniosła II wojna światowa. W roku 1945 o wieś toczyły się zacięte walki. Po wojnie w nowych realiach ustrojowych rozwijało się życie osady i jej mieszkańców. Powstało wiele indywidualnych gospodarstw rolnych, a po kolektywizacji utworzono państwowe gospodarstwo rolne LPG. Utworzono też leśnictwo, przedszkole i rolniczą szkołę zawodową. Wybudowano pawilon handlowy oraz ośrodek zdrowia. Obecnie
Źródła
Architektura
Kościół usytuowano w centrum osady we wschodniej części wrzecionowatego nawsia. Założony na planie prostokąta otrzymał charakterystyczny dla wiejskiej architektury końca XIII wieku jednoprzestrzenny salowy układ. W późniejszym okresie wzniesiono wieżę zachodnią i południową zakrystię. Wnętrze zamknięto stropem belkowanym, obecnie kasetonowym oraz dwuspadowym dachem krytym dachówką ceramiczną.
Wszystkie ściany posadowione na kamiennym fundamencie wymurowano z dobrze odrobionych kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne warstwy. Dokładniej opracowano kwadry narożne oraz ościeża portali i okien. Charakterystyczną cechą kościoła są wysokie okna o wąskich obustronnie rozglifionych ościeżach, zamkniętych delikatnym ostrołukiem. W ścianie południowej znajdują się trzy identyczne okna, w ścianie północnej dwa. Trzecie okno we wschodniej partii ściany północnej otrzymało formę maswerku osadzonego w szerokiej niszy zamkniętej delikatnym ostrołukiem. Ten sam motyw powtórzono w ścianie wschodniej. W płytkiej niszy o profilowanym ościeżu, zamkniętym pełnym łukiem, osadzono trzy wąskie okna w układzie piramidalnym. Otrzymały one szeroko obustronnie rozglifione ościeża zamknięte łukiem pełnym. Ościeże okna środkowego ozdobiono dodatkowo wałkiem w uskoku. Identyczne profilowanie otrzymała wewnętrzna strona ościeża. Całość wykonano w cegle.
Szczyt wschodni zdobią trzy płytkie blendy o ostrołukowym wykroju w piramidalnym układzie. Ponad nimi niewielkie biforium.
Portale wejściowe usytuowano wyłącznie w północnych ścianach podstawy wieży oraz korpusu nawowego. Portal wieżowy otrzymał proste ościeże zamknięte łukiem koszowym. Jednoskrzydłowe drzwi osadzone zostały głęboko w ościeżu. Portale w korpusie nawowym usytuowano pomiędzy oknami. Otrzymały dwuuskokowe ościeża zamknięte ostrołukiem bez elementu zwornikowego z dodatkowym wieńcem kwadr otaczających archiwoltę. Różni je jedynie szerokość wejścia. Z bliżej nieokreśloną chronologicznie manierą zostały zamurowane.
Do południowej ściany nawy, pomiędzy oknami, dobudowano zakrystię o planie prostokąta krytą dachem pulpitowym. Pozbawiona jest okien, jedynie od wschodu znajduje się wejście portalowe o prostym uskokowym ościeżu zamkniętym łukiem koszowym. Na jednoskrzydłowych historycznych drzwiach znajduje się inskrypcja pisana łaciną HIC N… EXANIMATA Renowa...A CVD 1738. Inskrypcja i data odnoszą się do remontu zakrystii dokonanej wysiłkiem ówczesnych właścicieli Passow rodziny von Diringshofen (Dieringshofen, Düringshofen). Forma przybudówki, nieszczelne drzwi pozbawione zamka oraz wykonane w górnej partii otwory wentylacyjne, sugerują zmianę sposobu wykorzystania pomieszczenia. Być może, od chwili zaadoptowania kruchty wieżowej na zakrystię, przybudówkę południową zaczęto wykorzystywać jako kaplicę przedpogrzebową?
Wieża zachodnia wzniesiona została na planie prostokąta o szerokości nieco większej niż nawa. Kamienną podstawę wymurowano do wysokości korpusu kościoła. Nadstawa o planie kwadratu otrzymała konstrukcję szkieletową. Otwarte boki podstawy zamknięto dachami pulpitowymi. Wieżę zwieńczono ostrosłupowym hełmem z ośmioboczną latarnią. Iglica otrzymała kulę, wiatrowskaz i gwiazdę. Na wiatrowskazie widnieją inicjały i data L. v. D. 1855. W każdej ze ścian nadstawy osadzono dwa prostokątne okna zamknięte żaluzjami. Powyżej zamontowano drewniane tarcze zegarowe. Portal wejściowy usytuowano po stronie północnej. Za sprawą przeprowadzonego niedawno remontu wieża nabrała nowego blasku.
Wyposażenie
