Architektura Pomorza

Kościół usytuowano w centrum wsi, pośrodku wrzecionowatego nawsia, na parceli wydzielonej kamiennym murem. Otrzymał typową dla tego okresu formę złożoną z prostokątnej nawy z wieżą zachodnią tej samej szerokości co nawa. Kaplica grzebalna dobudowana została od wschodu w późniejszym okresie.

 

Wszystkie ściany posadowiono na kamiennym fundamencie oraz cokole zakończonym fazowanym gzymsem, obiegającym świątynię. Wymurowano je z kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne, poziome warstwy. Ściany pokrywa obecnie wyprawa tynkarska. Dobrze widoczne nierówności zdradzają jednoznacznie rodzaj użytego do budowy materiału.

 

Zachował się tylko jeden portal wejściowy zlokalizowany w zachodniej ścianie podstawy wieży. Ościeże zostało otynkowane i obwiedzione dekoracyjną opaską. Drugi portal znajdował się w ścianie południowej nawy, jednak został zamurowany.

 

Okna osadzone są symetrycznie, na przestrzał, po pięć w ścianie północnej i południowej. Posiadają proste, uskokowe ościeża zamknięte ostrołukiem. Wykonane są w cegle i obwiedzione dekoracyjną opaską. Forma jak i materiał, z którego są wykonane, wskazują na ich wtórne pochodzenie. Pierwotne okna musiały być zdecydowanie węższe i prawdopodobnie wykonane z kwadr granitowych.

 

Wtórny jest również szczyt wschodni wymurowany na nowo w cegle. Dzielące go lizeny zwieńczono sterczynami. Powstałe w ten sposób przestrzenie wypełniono płytkimi pół-blendami. W ścianie szczytowej zachowały się relikty okien o różnym wykroju i wielkości. Zostały one zamurowane i przesłonięte dobudowaną kaplicą grobową.

 

Przestrzeń nawy zamknięta jest drewnianym stropem kolebkowym i dachem dwuspadowym krytym dachówką ceramiczną.

 

Wieża zachodnia tej samej szerokości co nawa wzniesiona została na planie prostokąta. Mury wykonano zapewne z tego samego materiału co ściany nawy i doprowadzono do takiej samej wysokości. W ścianie zachodniej znajduje się portal wejściowy o prostym ościeżu zamkniętym ostrołukiem. Obecnie otynkowany i obwiedziony dekoracyjną opaską. Ponad portalem duży okulus o prostym ościeżu. Do narożnika północno-zachodniego dobudowano masywną przyporę. W ścianie południowej podstawy wieży znajduje się okno o uskokowym ościeżu zamkniętym ostrołukiem. Po jego prawej stronie głęboka nisza zamknięta łukiem odcinkowym.  

Drewniana nadbudowa wieży posiadała w przeszłości konstrukcję szkieletową, wzniesioną na planie kwadratu. W XIX wieku zastąpiono ją cegłą. We wszystkich czterech ścianach znajdują się okna w formie ostrołukowo zamkniętego biforium oraz niewielki okulus. Uskokowe ościeża ujęte są wysuniętym parapetem oraz gzymsem okapnikowym. Ściany zwieńczone są profilowanym gzymsem koronującym. Całość zamyka szpiczasty hełm w formie piramidy, kryty blachą miedzianą, zakończony złotą kulą i chorągiewką w formie koguta. W pomieszczeniach wieży urządzono muzeum.     

 

Do ściany wschodniej dobudowano kaplicę grzebalną, wzniesioną na planie prostokąta. Od wschodu ujęto ją narożnymi skarpami uskokowymi, przechodzącymi w sterczyny szczytu. Całość zamknięto dachem siodłowym krytym dachówką ceramiczną. We wschodniej ścianie szczytowej znajduje się portal o prostym, rozglifionym ościeżu, zamkniętym ostrołukiem. Wewnątrz dwudzielne wrota o ostrołukowym wykroju.

 

Plac kościelny o prostokątnym zarysie obwiedziony jest kamiennym murem z bramkami od południa i północy. Porośnięty jest starodrzewem liściastym z domieszką nowych nasadzeń ozdobnych drzew iglastych. Niegdyś pełnił funkcję przykościelnego cmentarza. 

 

Przed murem cmentarnym, po lewej stronie bramki południowej, w roku 1423 ustawiony został kamień pokutny wykonany z wapienia gotlandzkiego - prostokątna płyta o wysokości ok. 200 cm i szerokości 60 cm, z wykutym wewnątrz krzyżem równoramiennym powstałym przez wycięcie czterech ćwierci koła. Relief przedstawiający krucyfiks jest niemal całkowicie zatarty. W górnych narożnikach umieszczono tarcze herbowe rodu von Ramin. Inskrypcja w języku łacińskim wypisana gotycką minuskułą, upamiętnia mord dokonany na Hinriku von Ramin przez chłopa(ów) ze wsi Wartin.     

- Ołtarz ambonowy z ok. 1800 roku z wtórnie użytym koszem wcześniejszej ambony.

- Tablica pamiątkowa poświęcona św. Elżbiecie z XIX wieku.

- XIX wieczna empora muzyczna z organami wykonanymi w roku 1984 przez Bahra z Weimaru. Instrument ten jest kompilacją powstałą ze zniszczonych podczas II wojny światowej organów Barnima Grüneberga z kościołów w Grünz (prospekt) i Sommersdorf (piszczałki).

- Na wieży zawieszone są dwa dzwony odlane z brązu: jeden z roku 1680 odlany przez Lorentza Kökeritz, drugi z 1980 roku odlany przez Schillinga z Apolla.

 

 

- Reprodukcje obrazów przedstawiające misje chrystianizacyjne biskupa Ottona z Bambergu.

- Nota źródłowa z roku 1276 wspominająca wieś, oraz fakt ustawienia krzyża pokutnego.  

- Obraz reformatora tych ziem, dr Johannesa, oraz odpis protokołu wizytacyjnego gmin kościelnych Sommersdorf i Grünz z 1579 roku wraz z inwentaryzacją kościołów.  

- Lista pastorów piastujących urząd proboszcza Sommersdorf do roku 1999 z licznymi fotografiami portretowymi.

- Plan wsi z zaznaczonymi gospodarstwami lokowanymi przez Szwedów w 1692 roku.

- Fotografie archiwalne przedstawiające życie codzienne wsi. 

- Księgi i paramenty liturgiczne: Biblia z 1704 roku, rytuał reformacyjny z 1563 roku. 

- Elektryczny napęd dzwonów ufundowany przez dawnego obszarnika w Neuhof Joachima Hansa Behrends (1901-1983). Drewniane przęsła i serce dawnych dzwonów, które zostały skonfiskowane przez armię niemiecką w okresie II wojny światowej.