PRENZLAU - Heiliggeistkirche ( Przęcław )
Bundesland: Brandenburg
Landkreis: Uckermark
(Ruina)
Lokacja miast zachodniopomorskich na prawie niemieckim, wiązała się nie tylko z dynamicznym rozwojem tych ośrodków na płaszczyźnie urbanistyki, ale oznaczała także daleko idącą przeminę mentalności i kształtowanie się zwartego organizmu społecznego, który starał się zaradzić wszelkim, duchowo-egzystencjalnym, potrzebom mieszkańców. Przejawem tej troski był niemały wysiłek budowy i utrzymania szpitali czy lazaretów, lokalizowanych w obrębie miasta lub w najbliższym jego otoczeniu. Bardzo często w kompleksie szpitalnym wznoszono kaplicę i zakładano niewielki cmentarz. Bywały przypadki, kiedy szpital lokalizowano przy istniejącym już kościele czy kaplicy.
Również w Prenzlau, wewnątrz murów obronnych i w bezpośrednim sąsiedztwie bramy miejskiej, powstał szpital Ducha świętego, wspomniany po raz pierwszy w 1321 roku. Spełniał on wszystkie potrzebne w organizmie miejskim posługi miłosierdzia: leczono w nim chorych, rozdzielano jałmużnę i udzielano schronienia bezdomnym oraz tułaczom.
Źródła
- świątynia powstała zapewne pod koniec XIII lub na początku XIV wieku.
- w roku 1732 dokonano przebudowy kaplicy i wzniesiono zachodnią dzwonnicę.
- w roku 1739 wyposażono wnętrze w niezbędne ławy i sedilia.
- organy wybudowane zostały w 1743 roku przez N. Rödera.
- w roku 1899 w nieużytkowanym obiekcie urządzono Uckermärkische muzeum.
- podczas działań wojennych kościół i zabudowania szpitalne uległy spaleniu.
- po wojnie nieodbudowany obiekt zabezpieczono jak trwałą ruinę, restaurując jedynie szczyt zachodni z dzwonnicą.
Architektura
Braki źródłowe nie pozwalają na jednoznaczne ustalenie chronologii powstawania założenia szpitalnego. Architektura kościoła wskazuje, że powstać mógł on nieco wcześniej niż zabudowania szpitala, usytuowane po jego zachodniej stronie.
Kościół jest budowlą salową, orientowaną, wzniesioną na planie wydłużonego prostokąta, bez wieży zachodniej. Wszystkie ściany posadowione na kamiennym fundamencie wymurowano z kwadr granitowych ułożonych w regularne warstwy, łączonych zaprawą wapienną. Dokładniej obrobiono jedynie kwadry narożnikowe, ościeży portali i okien.
Wejście do wnętrza wiodło przez 4 lub nawet pięć portali. Najstarsze zachowały się w ścianie północnej. Posiadają dwuuskokowe ościeża zamknięte ostrołukiem, wykonane z kwadr i klińców granitowych. Obecnie są zamurowane. Kolejny portal usytuowany jest centralnie w ścianie zachodniej. Granitowe ościeża zamknięte ostrołukiem, zastąpiono wykonanymi z kształtki ceramicznej. Obecnie portal ten jest zamurowany. Kolejny zlokalizowany jest w ścianie południowej. Jego granitowe ościeża również zastąpiono ceglanym profilowaniem. W tej samej ścianie znajduje się duża ostrołukowa wnęka przypominająca portal. Nie można jednak jednoznacznie stwierdzić, czy i w tym miejscu znajdowało się wejście do świątyni.
Ostrołukowy wykrój posiadały również okna, rozmieszczone symetrycznie w liczbie odpowiadającej obecnym otworom. W późniejszym okresie zostały one przemurowane w cegle i znacznie powiększone. Rozglifione na zewnątrz ościeża, otrzymały wypełnienie maswerkowe z laskowaniem. Osadzono je na przestrzał, po cztery w ścianie północnej i południowej.
W ścianie południowej, poniżej poziomu okien znajduje się fryz arkadowy o łukach w formie trójliścia. Rozdzielają go, portal oraz dwie głębokie nisze. Posiadają one uskokowe, proste ościeża, zamknięte łukiem odcinkowym. Nie udało mi się stwierdzić, czy były one otwarte do wewnątrz? Jeżeli tak było, to mogły one spełniać funkcję nisz jałmużniczych.
Nie udało mi się ustalić wykroju okna wschodniego. Brak śladów przemurowań pozwala przypuścić, iż posiadało ono ostrołukowo zamknięte, szerokie ościeże, zastąpione w późniejszym okresie dużym, gotyckim oknem trójdzielnym. Ceglany szczyt, dekorowany był ostrołukowymi, wąskimi blendami w układzie piramidalnym. Krawędzie szczytu obwiedzione były profilowanym gzymsem. Bliźniaczo rozwiązano wystrój szczytu zachodniego, jednak posiadał on bogatsze profilowania. Gzymsem koronującym obwiedzione były również ściany kościoła. Wnętrze zamknięte było zapewne płaskim stropem belkowanym i dachem siodłowym, krytym dachówką.
W osiemnastym wieku wybudowano zachodnią dzwonnicę. Podstawę wzniesiono na planie prostokąta w układzie trójkondygnacyjnym. Część wychodząca ponad dach otrzymała formę sześcioboczną, krytą ostrosłupowym hełmem wykonanym z cegły glazurowanej. Wieńczy go iglica zakończona kulą i krzyżem.
Krawędzie graniastosłupa wykonane są z profilowanej kształtki ceglanej z wykorzystaniem cegły zendrówki. Boki podzielone na dwie kondygnacje w całości wypełnione są ostrołukowymi oknami z maswerkowym wypełnieniem. Wewnątrz zawieszony był dzwon.
W roku 1945 kościół wraz z wyposażeniem strawił pożar. Nieodbudowane mury ulegały postępującej dewastacji. Obecnie kościół zabezpieczony jest jako trwała ruina. Szkoda jedynie, że nie udostępniono do zwiedzania jego wnętrza a także uniemożliwione jest jego obejście od strony północnej.
