WYSOKA (Wittstock)
Niewielka wieś sołecka położona na Równinie Gorzowskiej w odległości 6 km na zachód od Dębna. Ślady osadnicze związane są z kulturą łużycką (1300-400 p.n.e.). Już w drugiej połowie VII wieku istniała tu otwarta osada przekształcona następnie w wieś słowiańską, powiązaną prawdopodobnie z plemieniem Lubuszan. O tak wczesnej metryce świadczy ulicowo-placowy układ zabudowy z kościołem usytuowanym w centrum osady na wschodnim brzegu niewielkiego jeziora. W dobie rywalizacji terytorialnych ziemia ta przynależała przejściowo do Polski a następnie do Brandenburgii. Około 1250 roku margrabiowie brandenburscy zasiedlili te tereny osadnikami niemieckimi tworząc tzw. Nową Marchię. W księdze ziemskiej margrabiego brandenburskiego Ludwika Starszego wymieniono uposażenie wsi w wysokości 64 łanów ziemi. Przez następne wieki Withstock był własnością okolicznych rodów rycerskich: von Wittes, von Mörner, von Werbelows, von Ihlows i von Sohr. W latach 1402-1454/55 na terenie Nowej Marchii swoje rządy sprawowali Krzyżacy. Następnie Nowa Marchia stała się niezależnym państwem w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W okresie wojny trzydziestoletniej wieś Witstoch została zniszczona i wyludniona. Ponowne zasiedlenie miało miejsce pod koniec XVII wieku. W roku 1720 wieś weszła w skład domeny państwowej z siedzibą w Dębnie. W roku 1755 we wsi powstało założenie folwarczne. W tym czasie majątek posiadał 1361 morgi, 4 domy i 32 mieszkańców; wieś natomiast liczyła 13 domów i 111 mieszkańców, kuźnię i karczmę. Na początku XX wieku wybudowano nowy dwór i rozbudowano folwark. W roku 1945 zniszczeniu uległy jedynie dwór i 4 gospodarstwa rolne. W następnych latach do Wysokiej napłynęli przesiedleńcy z okolic Stanisławowa i Lwowa a także repatrianci i osadnicy wojskowi. Uruchomiono szkołę podstawową (zlikwidowana pod koniec lat 80 XX wieku), oraz Państwowe Gospodarstwo Rolne (zlikwidowane w 1993 roku). Dzięki prowadzonej obecnie działalności rolniczej Wysoka zachowała swój wiejski charakter.
Źródła
Architektura
Kościół usytuowano na lekko wyniesionym cyplu wschodniego brzegu jeziora. Otrzymał prosty salowy układ przestrzenny oparty o plan prostokąta. Zgodnie z obowiązującym kanonem kościół orientowano. Pod koniec XIX wieku nad wschodnią częścią nawy nadbudowano niewielką wieżę.
Wszystkie ściany posadowione na kamiennym fundamencie wzniesiono z dobrze obrobionych kwadr granitowych oraz kamieni narzutowych, ułożonych w regularne poziome warstwy z wykorzystaniem okrzesków w warstwach wyrównawczych. Dokładniej obrobiono kwadry w narożach ścian oraz ościeżach portali i okien. Wnętrze zamknięto płaskim stropem belkowym oraz dachem dwuspadowym krytym dachówką ceramiczną. Kamienne pozostały również szczyty, jedynie ich krawędzie wymurowano od nowa z cegły. W ścianie południowej w jej wschodniej partii widoczny jest znaczny ubytek kwadr, uzupełniony wtórnie kamieniem łamanym. Przyczyna tego destruktu nie jest znana. Ciekawostką jest również sposób posadowienia belek stropowych i konstrukcji dachu na drewnianym oczepie widocznym z zewnątrz.
Kościół otrzymał trzy portalowe wejścia o ościeżach wykonanych z kwadr i klińców granitowych, zamkniętych ostrołukiem bez elementu zwornikowego. Archiwolty obwiedziono dodatkowym wieńcem kamieni. Najbardziej okazały portal usytuowano w podstawie ściany zachodniej. Posiadał dwuuskokowe ościeże. Obecnie pozostaje zamurowany. Kolejne dwa portale o dwu i jedno uskokowych ościeżach usytuowano w ścianie południowej. Stanowią główne wejścia do świątyni.
Ostrołukowy wykrój posiadały również okna, osadzone symetrycznie po trzy, na przestrzał, w ścianach północnej i południowej. Triada okien znajdowała się również w elewacji wschodniej. Zachowały się jedynie relikty ich ościeży, bowiem około 1700 roku poszerzono je znacznie, a ościeża zamknięte łukami koszowymi i skośnymi parapetami wymurowano od nowa z cegły. Ostrołukowe zamknięcie posiadały prawdopodobnie trzy płytki blendy zdobiące szczyt wschodni, zniszczone częściowo przez nadbudowaną wieżę.
Pod koniec XIX wieku nad fasadą wschodnią wybudowano niewielką wieżę o planie kwadratu i dwuczłonowej drewnianej konstrukcji szkieletowej. Wsparta została na ścianie szczytowej, więźbie dachowej oraz dodatkowych podciągach i dwóch słupach posadowionych w posadzce prezbiterium. Poszczególne człony otrzymały bliźniaczą formę ale odmienne proporcje. We wszystkich ścianach z wyjątkiem zachodnich, osadzono centralnie niewielkie okna o prostych ościeżach zamkniętych portykiem i parapetem. Deskowane ściany obłożono płytkami z łupka skalnego. Przesłonięte zostały żaluzjami dla lepszego rozchodzenia się dźwięku dzwonów. Całość zwieńczono ostrosłupowym hełmem krytym blachą, zakończonym kulą i krzyżem.
Plac kościelny o dość regularnym prostokątnym zarysie jeszcze do roku 1945 pełnił funkcję lokalnej nekropolii. Od strony południowej i zachodniej okalał go kamienny mur oporowy. Po wojnie cmentarz zlikwidowano a wszystkie nagrobki wraz z płytami zepchnięto do pobliskiego jeziora. Przy niskim stanie wody zauważyć można wiele płyt pomnikowych i elementów nagrobków. Ocalał jedynie betonowy postument usytuowany przy wschodniej ścianie kościoła, będący pozostałością po obelisku upamiętniającym niemieckich żołnierzy poległych podczas I wojny światowej (Kriegerdenkmal). Obecnie wieńczy go figura Matki Boskiej.
Wyposażenie
