LIPKA ( Linde )
Województwo: zachodniopomorskie
Powiat: stargardzki
Gmina: Dolice
(Ruina)
Lipka (niem. Linde) – niewielka osada położona w odległości ok. 7,5 km na północny wschód od Dolic i 17 km na południowy wschód od Stargardu. Wieś o średniowiecznym rodowodzie z zabudową skupioną wokół owalnego nawsia (tzw. owalnica), założona u południowego skraju doliny Iny. Plan osady został częściowo zatarty przez współczesną zabudowę gospodarczą.
Źródła
- Na przestrzeni wieków otrzymywała nazwy: Sconelinde (piękna lipa) 1278; Linden 1302; Lynde 1319; Linde 1944.
- Nieliczne ślady osadnicze sięgają neolitu, jednak dopiero we wczesnym średniowieczu na stałe przebywali tu ludzie.
- Po raz pierwszy wieś wymieniona została jako część lenna, które Książę Barnim I otrzymał od margrabiego brandenburskiego Konrada.
- W roku 1319 syn Barnima I, Otton I, nadał wieś wraz z przyległościami Henningowi von Liebenow.
- W 1350 wymieniono jednego z rajców Stargardu Henninga de Linde.
- W roku 1444 wspomniano Joachima Koeseke z Linde jako lannika Wedlów.
- W roku 1618 wieś De Linde pojawiła się na Wielkiej Mapie Księstwa Pomorskiego Lubinusa.
- W początkach XVI wieku wieś należała do rodu pomorskiego Keseke.
- W roku 1749 wspomniano ostatniego właściciela majątku, Ewalda Friedricha von Keseke († 1751), przy okazji prac restauratorskich przy kościele.
- Po śmierci Ewalda, jego córka Tessina Amalia von Keseke, w roku 1762 sprzedała majątek swojemu szwagrowi Eustachemu Wilhelmowi von Herzberg.
- W roku 1816 majątek kupił Wilhelm Eben z Tyrolu.
- XIX wieczny spis powszechny wymienia: 5 budynków przemysłowych (między innymi gorzelnia), 24 budynki gospodarcze, 226 mieszkańców, domy zagrodników, gospodarstwo kościelne i szkolne oraz 2 gospodarstwa chłopskie,.
- Kościół wzniesiono w połowie XVI wieku.
- W XVIII wieku został częściowo przebudowany w stylu renesansowym.
- W XIX wieku rozbudowano go w kierunku zachodnim i dobudowano wieżę.
- Na początku XX wieku kościół był filią parafii Brallentin.
- 30 czerwca 1917 roku zarekwirowano na cele wojenne i zdjęto z wieży jeden z dzwonów.
- W 1940 roku kościół afiliowano do parafii w Piaseczniku.
- Podczas działań wojennych w 1945 roku, kościół został częściowo uszkodzony. Opuszczony i zapomniany popadał w ruinę.
- Od roku 1973 wieś należała do parafii w Kolinie.
- Od roku 1986 stanowi część parafii w Rzeplinie.
Architektura
Usytuowana w centrum owalnego nawsia świątynia, wybudowana została na planie prostokąta i otrzymała, charakterystyczną dla architektury wiejskiej, salową formę. Wieżę zachodnią dobudowano dopiero w XIX wieku. Ściany posadowione na kamiennym fundamencie wymurowano z nieobrobionych lub nieznacznie tylko przyciosanych głazów narzutowych, łączonych zaprawą wapienną. Jednoprzestrzenne wnętrze zamknięto płaskim stropem belkowym oraz dachem siodłowym krytym dachówką ceramiczną.
Wejścia portalowe umieszczono pośrodku ścian, południowej i zachodniej. Uskokowe ościeża wykonane z cegły zamknięte były, łukiem odcinkowym w podstawie wieży i koszowym w portalu południowym. Podobną formę otrzymały okna. Szerokie dwuuskokowe i rozglifione do wewnątrz ościeża zamknięto łukami odcinkowymi bądź koszowymi. Jedynie okna w ścianie zachodniej oraz w zachodnich partiach ścian południowej i północnej, otrzymały wykrój ostrołukowy z rozglifionymi do wewnątrz ościeżami. Podczas XVIII wiecznej przebudowy kościoła został nieco wydłużony w kierunku zachodnim. Zachodnie partie ścian nawy, wykonane zastały podobnie jak podstawa wieży z kamieni łamanych i zwieńczone arkadowym gzymsem ceglanym.
Szczyt wschodni wymurowany z kamienia polnego i cegły rozczłonkowano płytkimi blendami w układzie piramidalnym. Szerokie, ostrołukowo zamknięte ościeża, wykonano z cegły. Pomiędzy najwyższymi łukami wykonano dodatkowo trzy małe blendy w formie krzyża łacińskiego. Krawędzie szczytu ozdobiono kostkowymi sterczynami. Okna usytuowano symetrycznie przy skrajach ściany, aby nie przysłaniał ich ołtarz usytuowany na osi kościoła. W szczycie znajdują się dwa małe okienka zamknięte łukami kotarowymi, doświetlające poddasze, oraz dwa otwory wentylacyjne w formie krzyża równoramiennego.
Szczyt zachodni wymurowano od nowa w cegle. Na osi kościoła wykonano wejście łączące poddasze z pierwszą kondygnacją wieży o prostym ościeżu zamkniętym łukiem odcinkowym. W podstawie szczytu, po obu stronach wieży usytuowano otwory okienne o ostrołukowym wykroju.
W wewnętrznej strefie narożnikowej, sian północnej i wschodniej, usytuowano sakrarium w postaci kwadratowej wnęki wykonanej w grubości muru, sklepionej łukiem koszowym. Zamykana była drewnianymi drzwiami i dekoracyjną kratą.
Portal południowy o dwuskokowym ceglanym ościeżu zamknięto łukiem koszowym. Całość ujęto ozdobną wimpergą z naczółkiem o manierystycznej formie. Dwie kolumienki zwieńczone cokolikami i wolutowymi spływami, wspierają tympanon.
Wieży zachodniej nadano formę dwuczłonową. Podstawę wzniesiono na planie kwadratu o boku znacznie węższym od szerokości nawy. Lico ścian, wykonane z kamienia łamanego, rozczłonkowano warstwami cegieł i zwieńczono ceglanym gzymsem koronującym z niewielkim okapem. Od strony zachodniej usytuowano wejście portalowe o czterouskokowym, rozglifionym na zewnątrz ościeżu, zamkniętym półokrągło. Podziały kondygnacyjne wyznaczyły trzy belkowane stropy połączone ciągiem komunikacyjnym. Oświetlenie wnętrza zapewniało niewielkie okno szczelinowe o ceglanym ościeżu zamkniętym półokrągło. Ponad nim wykonano okulus o rozglifionym na zewnątrz, trójuskokowym ościeżu, stanowiący prawdopodobnie obramowanie tarczy zegarowej.
Drugi człon wieży wzniesiony całkowicie z cegły, otrzymał formę ośmiobocznej latanii o dwukondygnacyjnym uskokowym podziale, wyznaczonym przez gzyms z okapem i ozdobny fryz. W dolnej części (dzwonnej) znajdowały się usytuowane naprzemiennie okna o półokrągłym wykroju oraz imitujące je płytkie blendy. Identyczny podział otrzymała część górna, zamknięta ostrosłupowym hełmem. Płytkie blendy zyskały dodatkowo maswerkowe wypełnienie.
Kościół pozostaje ruiną od 1945 roku. Ostrzał artyleryjski poważnie uszkodził wieżę i dach świątyni. Reszty dopełnili powojenni szabrownicy, rozkradając wyposażenie oraz drewniane elementy konstrukcyjne stropu, więźby dachowej i kondygnacji wieży. Świątynia warta jest zachowania, przynajmniej w formie trwałej ruiny. Lokalna społeczność nie podoła jednak temu zadaniu. Na początek można byłoby przynajmniej uporządkować teren przykościelnego cmentarza z zachowanymi płytami nagrobnymi.
Plac kościelny o regularnym kwadratowym zarysie otoczony był kamiennym murkiem z ceglaną bramą i furtą od zachodu. Przez wieki pełnił on funkcję lokalnej nekropolii. Pośród starodrzewia zachowały się groby i nieliczne kamienne płyty nagrobne.
W północnym skraju wsi natrafić można na relikty założenia parkowego, fontannę usytuowaną naprzeciw wejścia do dworu, stawy rybne i wiejski cmentarz z I płowy XIX wieku z pozostałościami kamiennych płyt nagrobnych.
Wyposażenie
Bogate wyposażenie kościoła, w latach powojennych padło łupem szabrowników lub uległo dewastacji. Przedwojenna inwentaryzacja wymienia:
- Nadstawa ołtarza z późnogotycką szafą główną, rozbudowana w formie renesansowej. Wewnątrz umieszczone były figuralne przedstawienia apostołów i świętych: Piotra i Pawła, Katarzyny, Marii i Józefa, Weroniki, Bartłomieja, Jadwigi, Barbary i Marcina.
- Ambona renesansowa, malowana ze złoceniami, odnowiona w 1749 roku.
- Krucyfiks późnogotycki.
- Zamknięcie północnego sakrarium w postaci późnogotyckich drewnianych drzwiczek i ozdobnej prostokątnej kraty. Ponad sakrarium późnogotycka rzeźba apostoła.
- Empora kolatorska rozczłonkowana gzymsem i parapetem oraz solidnie profilowanymi kolumienkami. W płycinach znajdowały się herby i imiona ostatnich właścicieli majątku rodu von Keseke. Nad płycinami namalowany był napis Küssow.
- Witrażowe oszklenie okien wykonane w latach 1727-1729. Między innymi z herbem rodu von Keseke i innych rodzin oraz inskrypcjami L. E. V. O. i P. S. V. K(eseke).
- Dwa świeczniki ołtarzowe ufundowane w 1741 roku przez E. T. V. K i M. L. V. B. (Maria Lovisa z Brederlow). Odlew cynowy wysokości 42 cm.
- Dwa lichtarze z 1881 roku.
- Misa chrzcielna mosiężna z XVII wieku.
- Dzwon, wtórnie przetopiony z zachowaniem pierwotnej inskrypcji w minuskule, rozdzielniki w postaci krzyży maltańskich: + help got unde maria . anno. dni. m. dxxix iacob ingermann + (Dopomóż Boże i Mario. Roku Pańskiego 1529. Jacob Ingerman. W roku 1917 zdjęto go i przekazano na cele wojenne.
- Dzwon z 1891 roku odlany w Szczecinie przez manufakturę C. Voss&Sohn.
