Architektura Pomorza

Zachowane fotografie ukazują kościół w Trzęsaczu jako budowlę salową, bezchórową, pierwotnie również bezwieżową, zamkniętą od wschodu pieciobocznie. Wszystkie ściany tej orjentowanej świątyni posadowiono na kamiennym fundamencie, a do ich wymurowania użyto dobrze wypalonej gotyckiej cegły ułożonej w wątku polskim. Ślady ludzkich palcy i odciski zwierząt wskazują iż była to cegła ręcznie formowana i że mogła pochodzić z najbliższej okolicy. Mimo oskarpowania wszystkich ścian wnętrze nie było przesklepione lecz nakryte drewnianym stropem belkowanym.

 

Zewnętrzne elewacje rozczłonkowane były niemal w połowie profilowanym gzymsem okapnikowym, który wkomponowany był w parapety okien i zachodził również na skarpy. Podstawę i zwieńczenie ścian stanowił profilowany cokół i gzyms. Wszystkie okna posiadały jednakową formę z wyjątkiem otworów wschodniego, pięciobocznego zamknięcia prezbiterium, które były znacznie węższe. Jedynie przęsło południowe, w którym znajdował się portal nie posiadało okna. Otwory okienne wypełniały niemal całą przestrzeń pomiędzy skarpami, gzymsem okapnikowym i dachem. Szerokie, ostrołukowe ościeża były profilowane kształtką ceramiczną. Od wewnątrz, okna wkomponowane zostały w arkadowe nisze, których profilowane ościeża w połowie wysokości ściany przechodziły w lizeny. Pod oknami znajdowały się dodatkowo ostrołukowe szerokie nisze.

 

W ścianie południowej i zachodniej znajdowały się dwa uskokowe, ostrołukowe portale. Zachodni (znacznie większy) był wielokrotnie przebudowywany. Pierwsze ościeże tworzyło ostrołukową niszę, drugie mniejsze zamknięte było półkoliście. Stanowił on bez wątpienia główne wejście do świątyni. Drugi portal zlokalizowany był w ścianie południowej, bliżej prezbiterium. Posiadał bogato profilowane ościeża. Został on jednak zamurowany. Bogata dekoracja szczytu zachodniego wskazywać może na pierwotny układ bezwieżowy. Dekorację tworzyły cztery blendy. Szczególnie dekoracyjne były dwie centralne, ostrołukowe z maswerkiem.

 

Ten bogaty detal architektoniczny przy wcale nie małych wymiarach świątyni (23 x 9 m) stawiał trzęsacką świątynię w gronie najokazalszych, wiejskich kościołów Pomorza Zachodniego i wystawia jak najlepsze świadectwo jej fundatorom.

 

Kościół kryty był dachem dwuspadowym zamkniętym od wschodu pięciobocznie. W połowie XVII wieku dobudowano od zachodu drewnianą wieżę. Sto lat później udeżył w nią piorun powodując znaczne zniszczenia. Rozebrano ją całkowicie w 1818 roku.

 

Na terenie przykościelnym znajdował się cmentarz, który w roku 1592 otoczono kamiennym murem. Na długo przed osunięciem się pierwszego fragmentu kościoła, morze odsłaniało groby pochowanych na cmentarzu mieszkańców Trzęsacza. W roku 1809 cmentarz zamknięto.

Nie zachowało się lub uległo rozproszeniu. Składało się na nie:

- Gotycki ołtarz (tryptyk), zdjęty w 1758 roku (prawdopodobnie z przyczyn doktrynalnych). W roku 1905 umieszczono go w kościele neogotyckim. Pozbawiona skrzydeł szafa znajduje się obecnie w kościele parafialnym w Rewalu.

- Barokowy ołtarz z 1673 roku wykonany prze Joahima Sellina z Wolina. Na początku XX wieku (mocno zdewastowany) trafił do katedry kamieńskiej i został odrestaurowany. Stoi obecnie w południowym skrzydle transeptu.

- Renesansowe stalle z 1583 roku. Na płycinach zaplecków widnieją malowane farbami olejnymi herby rodowe. Obecnie znajdują się również w transepcie kamieńskiej katedry.

- Kazalnica z 1646 roku.

- Dzwon z 1679 roku odlany przez E. Kritewita w Kołobrzegu. Przeniesiony do nowego kościoła w Trzęsaczu. Z powodu pęknięcia przetopiony i odlany ponownie w 1902 roku. W roku 1917 został zabrany i przetopiony na armaty.- Dzwon z 1707 roku o średnicy 92 cm. Powtórnie przetopiony i odlany w Kołobrzegu w 1785 roku. Po roku 1945 zaginął.

W Trzęsaczu znajduje się jeszcze jedna świątynia wzniesiona po zamknięciu gotyckiego kościoła na przeciwległym skraju miejscowości. Poświęcono ją 23 grudnia 1880 roku. Reprezentuje modny w tym czasie styl neogotycki. W latach 50-tych XX wieku za zgodą władz państwowych świątynię częściowo rozebrano. W latach 60-tych zlikwidowano też założony przy niej nowy cmentarz gminy ewangelickiej, na terenie którego urządzono ośrodek wypoczynkowy PGR. W roku 1998 ruina razem z placem została przekazana Kościołowi. Kościół obecnie jest odbudowywany a w jego sąsiedztwie powstaje Ośrodek Rekolekcyjno-Wypoczynkowy.

Kościół w Trzęsaczu jest jednym z nielicznych przykładów obrazujących niszczycielską moc samej natury. Do jego ruiny nie przyczyniła się ani ręka ludzka, ani ząb czasu, lecz zjawisko, które znawcy tematu nazywają abrazją. Termin ten określa systematyczne niszczenie brzegu klifowego przez morskie fale. Pierwsze wzmianki o cofaniu się klifu odnotowano w 1750 roku, kiedy kościół znajdował się zaledwie 58 m. od jego korony. Podjęto wówczas pierwszą nieudaną próbę powstrzymania żywiołu. W roku 1835 odległość zmniejszyła się do 12 m., a w 1868 roku do zaledwie 1m. W nocy z 8 na 9 marca 1901 roku runęła do morza północna ściana. Ostatnie osunięcie miało miejsce w 1994 roku kiedy runęła zachodnia część południowej ściany kościoła. Ocalał fragment długości 12 m. i 6 m. wysokości. Szybkość cofania się klifu z biegiem lat stale malała. Po roku 1945 wynosiła średnio 10 cm rocznie. Obecnie klif można uznać za martwy gdyż morze odstąpiło od jego niszczenia, na jak długo tego nie wiemy. Od lat zastanawiano się nad różnymi koncepcjami uratowania zabytku, od betonowego falochronu po przesunięcie obiektu w głąb wybrzeża. W roku 2001 rozpoczęto prace stabilizujące rozmywany przez wody gruntowe klif. U jego podstawy ułożono spcjalną opaskę zabezpieczającą przed falami. Wiosną 2002 rozpoczęły się właściwe prace inżynierskie. Pierwszy etap polegał na osadowieniu ruiny kościoła na nowym betonowym fundamencie z odpowiednio wykonaną przeciwwagą. Następnie cały klif i teren okalający kościół naszpikowano betonowymi mikropalami. Następnie usypany zostanie nowy klif tak by pozostawić 2 metrowe obejście dookoła ruiny. Tam też wytyczony zostanie chodnik. Ciekawe czy zaplanowano też odpowiednią illuminację obiektu? Pewnie już niedługo będzie można oglądać pierwsze efekty tych prac. Uratowany zostanie zabytek, zyska sama miejscowość, gmina Rewal a przede wszystkim turyści.