TRZEBIATÓW - Kościół Mariacki ( Treptow

województwo: zachodniopomorskie

powiat: gryficki

gmina: Trzebiatów

diecezja: szczecińsko-kamieńska

dekanat: Trzebiatów

parafia: pw. Macierzyństwa NMP

Miasto o średniowiecznym rodowodzie położone nad rzeką Regą na Równinie Gryfickiej. Ważny węzeł szlaków drogowych i kolejowych prowadzących z Goleniowa, Kamienia i Gryfic do Kołobrzegu. Na przełomie IX - XII wieku w granicach późniejszego miasta lokacyjnego, istniała osada a następnie gród obronny słowian (Pomorzan). Już wtedy stanowił on centrum samodzielnej jednostki terytorialnej. W obrębie miasta znajdował się również ośrodek kultu pogańskiego. Dynamiczny rozwój zawdzięcza miasto przede wszystkim swojemu położeniu w miejscu krzyżowania się ważnych traktów handlowych ze spławną rzeką Regą, która uchodzi do Bałtyku. Znaczący wpływ na miasto miał lokowany w pobliskich Białobokach konwent premonstratensów, do których Trzebiatów przejściowo należał. Dość wcześnie miasto stało się siedzibą księżnej Anastazji. Prawa miejskie (lubeckie) nadał miastu książę Barnim I a potwierdził je Bogusław IV. Z tamtych czasów pochodzi czytelny do dziś szachownicowy układ starego miasta z ratuszem i dużym rynkiem pośrodku. Dynamicznie zaczęło się rozwijać rzemiosło i handel, powstały liczne warsztaty i kramy, karczmy i składy towarów. Na Redze pobudowano też młyny. Już w XIII wieku miasto spławiało Regą swe towary do portu Regoujście. Port i jego znacząca rola stały się przyczyną wielu konfliktów z Kołobrzegiem i Gryficami. W XIV i XV wieku miasto należało do Hanzy zaopatrując rynki europejskie w zboże, bydło, płótno, len, drewno, piwo i ryby. O rosnącym znaczeniu miasta świadczyć mogą liczne zabytki architektury gotyckiej: kościoły, kaplice, ratusz, pałac i wybudowane w XIV wieku mury obronne z bramami, basztami i czatowniami. Trzebiatów był też znaczącym ośrodkiem władzy politycznej - miejscem wielu sejmów stanów zachodniopomorskich. Podczas jednego z nich, 13 grudnia 1534 roku książęta zachodniopomorscy wprowadzili na podległym sobie terenie reformację. Na przestrzeni wieków miasto przeżywało wiele kataklizmów, trawiły je pożary, epidemie i konflikty zbrojne. Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej ziemia trzebiatowska weszła w skład państwa brandenburskiego. W południowym skraju miasta wzniesiono pokaźne koszary - siedzibę regimentów i jednostek wojskowych. Znaczące ożywienie gospodarcze nastąpiło w XIX wieku za sprawą połączenia kolejowego z Kołobrzegiem i Kamieniem oraz Gryficami i miejscowościami nadmorskimi. Na Redze, w miejscu dawnego młyna wybudowano elektrownię wodną. Pobudowano też nowe mosty. Po roku 1945 miasto dynamicznie się rozwija szczególnie za sprawą napływających tu chętnie w miesiącach letnich turystów i wczasowiczów. Miasto przyciąga swym położeniem, urokiem starej zabudowy a przede wszystkim swą bogatą historią i zabytkami.

Źródła

- W 1170 r. (1180) książę Kazimierz I w pobliskich Białobokach ulokował sprowadzony z Lund konwent premonstratensów (norbertanów). W dokumencie lokacyjnym nazwa miasta przyjęła brzmienie Tribetov (ecclesia Tribetou). Lokacja z niewyjaśnionych przyczyn upadła.

- W roku 1208 książę założył nowy klasztor. Mnichów ze Skandynawii zastąpili zakonnicy z Fryzji. W dokumencie fundacyjnym pojawiła się wzmianka o Krainie (Ziemi) Trzebiatowskiej (terra Trebetow).

- W latach 1200-40 Trzebiatów stał się własnością księżnej Anastazji, wdowy po księciu Bogusławie I, która na miejscu średniowiecznego grodu założyła swoją siedzibę. Księżna ustanowiła też patronat białobockiego klasztoru nad kościołem w Trzebiatowie.

- W 1242 roku książę Warcisław III sprzedał trzebiatowskie podgrodzie wraz z karczmą, portem i gruntami klasztorowi w Białobokach.

- 6 maja 1277 roku książę Barnim I nadał osadzie Trzebiatów lubeckie prawo miejskie.

- W 1285 roku książę Bogusław IV potwierdził dokument lokacyjny. Lokacja miasta nastąpiła na dawnym obszarze trzech słowiańskich wsi: Trzebiatów, Cricus, Nistreskow.

- Budowę kościoła mariackiego rozpoczęto w roku 1303 (Brügemann) lub w 1328 (Wehrmann).

- W 1309 roku książę Warcisław IV potwierdził akt lokacyjny z 1277 roku oraz uniezależnił miasto od klasztoru w Białobokach. Książę przekazał także miastu prawo do ochrony portu Regoujście i pobierania cła żeglugowego i handlowego.

- W 1328 roku opat Arnold z Białoboków założył w Trzebiatowie szkołę łacińską.

- W 1504 roku z nominacji opata klasztoru w Białobokach nauczycielem i rektorem łacińskiej szkoły miejskiej został Jan Bugenhagen. Szkoła pod jego rządami przezywała okres rozkwitu.

- 13 XII 1534 roku pomorscy książęta Barnim Stary i Filip I zwołali sejm w Trzebiatowie. Wbrew niektórym stanom pomorskim wprowadzili reformację na Pomorzu. Realizację tego zadania powierzono rektorowi szkoły łacińskiej, Janowi Bugenhagenowi.

- W roku 1582 gwałtowna burza oderwała szczyt wieży kościoła mariackiego. Po odbudowie pokryto go miedzią.

- 29 maja 1842 roku poświęcono nowe organy w kościele mariackim. Uroczystość uświetnił słynny kompozytor K. Loewe grając oratorium Haydna „Stworzenie Świata”. .

- W roku 1856 r. przeprowadzono gruntowną renowację kościoła mariackiego. Podczas prac remontowych poczyniono szkody w wystroju kościoła (wymieniono wyposażenie zastępując je neogotyckim, usunięto wartościowe rzeźby i malowidła, zmieniono posadzkę i przeniesiono płyty nagrobne).

- 1917 roku dwa spośród czterech dzwonów w kościele mariackim poświęcono na cele wojenne.

- W roku 1926 zainstalowano nowy dzwon, który odlali z brązu w Erfurcie bracia Strömer.

- Kościół poświęcono siódmego października 1945 roku

Architektura:

Aspiracje rozwijającego się dynamicznie miasta znalazły swój upust w podjęciu przez rajców miejskich decyzji o budowie nowego kościoła farnego, poprzednia świątynia pw. św. Mikołaja zlokalizowana na terenie dawnego grodu nad Regą stawała się zbyt ciasna. Nową świątynię wzniesiono w północnym kwartale miasta lokacyjnego w bezpośrednim sąsiedztwie rynku i ratusza, na brzegu skarpy łagodnie opadającej w tym miejscu ku rzece. Z powodu braków źródłowych nie można określić dokładnej daty rozpoczęcia budowy. Według Brügemanna zasadniczy korpus świątyni powstać miał w latach 1303 – 1370. Wehrmann natomiast na podstawie pierwszej wzmianki źródłowej mówiącej o zbieraniu datków na budowę kościoła, opowiadał się za rokiem 1328. Można więc przyjąć, że budowę rozpoczęto w bezpośredniej bliskości tej daty. Doś ważka jest również podnoszona ostatnio teza (nie mająca jednak swego potwierdzenia ani w źródłach ani w badaniach) o istnieniu w miejscu lokacji kościoła, bliżej nieokreślonej starszej świątyni.

Powstały na przełomie XIV i XV wieku kościół uzyskał (wzorem innych miast pomorskich i w duchu ówczesnej stylistyki) formę trzynawowej hali z wyodrębnionym prezbiterium, wieżą zachodnią i zakrystią. Budowę prowadzono w trzech etapach zaczynając tradycyjnie od części prezbiterialnej. Jest to bez wątpienia najstarsza część budowli, powstała na planie kwadratu podzielonego na dwa prostokątne przęsła, zamkniętego od wschodu trójbocznie. Wysmukłą bryłę prezbiterium wzniesioną z cegły w układzie wendyjskim opięto przyporami. Przestrzenie międzyskarpowe wypełniają niemal całkowicie gotyckie okna o ostrołukowym wykroju z laskowaniem, oraz profilowanych kształtką, rozglifionych ościeżach. Całość kompozycji dopełniona została przez profilowane gzymsy: cokołowy, okapnikowy i koronujący oraz towarzyszące im maswerkowe fryzy. Wnętrze przykryto sklepieniem krzyżowo-żebrowym, którego żebra spoczywają na głowicach służek opadających w wiązce na posadzkę prezbiterium. Jedynie nad sediliami wiązka służek urywa się na wsporniku z ornamentem winnej latorośli. Sklepienia nakryto dwuspadowym dachem, wielobocznie łamanym nad wschodnim zamknięciem. W ścianach zewnętrznych i wewnętrznych zamknięcia prezbiterium znajdują się blendy z maswerkowym wypełnieniem. Znacznie bogatszą formę posiadają dwie wewnętrzne. W niszę o profilowanych wałkiem ościeżach, zamkniętą łukiem odcinkowym wpisana jest ostrołukowa blenda z maswerkowym wypełnieniem, wykonanym w części z cegły glazurowanej o ciemnozielonym odcieniu. Zachodnią granicę przestrzeni prezbiterialnej wyznacza łuk tęczowy z zachowaną na podłuczu polichromią przedstawiającą postacie proroków starotestamentowych z banderolami, umieszczone w medalionach z wici roślinnej.

Łącznie z prezbiterium wzniesiono wieżyczkę komunikacyjną zlokalizowaną w miejscu zetknięcia się południowej ściany prezbiterium ze wschodnią ścianą nawy południowej korpusu. W późniejszym okresie podwyższono nieco przypory zrównując je z gzymsem koronującym, zamurowano dwa okna w ścianie północnej od strony zakrystii, częściowo zamurowano też okno wschodnie, nad którym w połaci dachu wzniesiono niewielka sygnaturkę.

W drugim etapie budowy wzniesiono korpus nawowy założony na planie prostokąta o wymiarach 57,8 x 24,2m., w modnej dla ówczesnej architektury miejskiej formie trójnawowej hali. Nawy podzielone na cztery prostokątne przęsła w układzie trave, oddzielone są od siebie arkadowymi ostrołukami z bogatym profilowaniem i polichromią na podłuczach. Spoczywają one na trzech parach ośmiobocznych, gładkich filarów i dwóch parach półfilarów z wyodrębnioną, profilowaną strefą kapitelową i cokołową. Filary wspierają rozpostarte nad przęsłami sklepienia gwiaździste i więźbę dachową. Sklepienia naw bocznych od strony zewnętrznej wspierają się na ostrołukowych gurtach oraz lizenach będących przedłużeniem jednouskokowych przypór opinających całą bryłę korpusu. Przestrzenie międzyskarpowe wypełniają ściany obwodowe z dużymi trójdzielnymi oknami o profilowanych, ostrołukowych ościeżach. Nie wiadomo kiedy zamurowano okna w ścianach wschodnich naw bocznych. Zewnętrzne podziały ścian - obok wspomnianych już skarp - wyznaczają strefy gzymsów: cokołowego, okapnikowego i wieńczącego z maswerkowymi fryzami. Do południowo-wschodniego naroża nawy południowej dobudowano potężną dwuuskokową przyporę zdobioną w części przyziemia niszami wypełnionymi dekoracją maswerkową. Przy narożniku południowo-zachodnim zlokalizowano natomiast sześcioboczną wieżyczkę komunikacyjną przykrytą stożkowatym, ceglanym hełmem. Obecność jej sugerować może przewidziany w pierwotnym założeniu brak wieży zachodniej. Tezę tą wydaje się potwierdzać zarówno zlokalizowana po przeciwnej stronie przypora narożnikowa ustawiona ukośnie w stosunku do korpusu nawowego jak i dekoracja szczytu zachodniego (ostrołukowe blendy z maswerkowym wypełnieniem) zachowana pod pulpitowymi połaciami dachów masywu wieżowego.

Od strony wschodniej bryła korpusu nawowego zwieńczona jest trójkątnym szczytem rozczłonkowanym wąskimi, ostrołukowymi blendami. Krawędzie szczytu zdobią kostkowe pinakle. Całość przykryto ceramicznym dachem dwuspadowym. Podstawę szczytu z konieczności przebudowano w XIX wieku lokalizując w niej łuk odciążający, dobrze widoczny na zewnętrznej elewacji.

Do ścian zewnętrznych naw bocznych dostawiono w XIX wieku drewniane empory wsparte na słupach. Wiodą nań kamienne schody kręcone znajdujące się wewnątrz ceglanych, ośmiobocznych wieżyczek z portalowym wejściem o ostrołukowych, profilowanych ościeżach. Krawędzie zdobią kolumienki z profilowanymi bazami i głowicami. Niestety empory te zajmują połowę nawy na całej jej długości, zaciemniając wnętrze i zakłócając pierwotny, gotycki rytm. Z empor w nawach bocznych wiodą pomosty prowadzące na emporę chórową, umiejscowioną przy ścianie zachodniej korpusu nawowego, również wspartą na drewnianych słupach. Powyżej znajduje się jeszcze jedna empora - organowa, na którą prowadzi cylindryczna klatka schodowa założona w grubości muru podstawy masywu wieżowego.

Do wnętrza korpusu nawowego wiodły dwa zewnętrzne wejścia portalowe. Portal północny znajduje się w czwartym przęśle nawy. Posiada on mocno rozglifione, pięciouskokowe, ościeża z kształtki ceramicznej w formie trójliścia, zamknięte ostrołukiem, osadzone na prostym cokole. Ościeże zewnętrzne dodatkowo dekorowane jest kształtką glazurowaną. Wewnątrz, neogotyckie drzwi dwudzielne o ostrołukowym wykroju ościeżnicy z motywami maswerkowymi w postaci czteroliścia i rybich pęcherzy. Drugi portal znajduje się w pierwszym przęśle nawy południowej. Ma ten sam wykrój lecz skromniejsze rozmiary. Nad odrzwiami znajduje się tympanon z maswerkowym wypełnieniem ze sztucznego kamienia. Cały portal opięty jest prostokątną wimpergą z gzymsem okapnikowym i fryzem maswerkowym. Portal ten jest obecnie nieczynny, w zaaranżowanym pomieszczeniu zlokalizowano bowiem punkt informacji turystycznej.

W ostatnim (trzecim) etapie budowy świątyni powstał masyw wieżowy. Założono go na planie prostokąta przylegającego dłuższą krawędzią do nawy, na całej jej szerokości. Strefę cokołową i narożniki dolnej partii, wzniesiono z dokładnie obrobionych kwadr granitowych i bloków piaskowca.

Pierwsza kondygnacja równa wysokością korpusowi nawowemu mieści w sobie potężną kruchtę, podzieloną na trzy przęsła, połączone między sobą i z przestrzenią naw, ogromnymi ostrołukami. Każde z przęseł zamknięte jest sklepieniem gwiaździstym. Do wnętrza kruchty wiedzie tylko jedno wejście zewnętrzne zlokalizowane centralnie w zachodniej elewacji wieży w postaci dużego portalu o uskokowych, profilowanych kształtką ceramiczną, ostrołukowych ościeżach. Na osi wieży ponad portalem znajduje się duże okno o profilowanych, ostrołukowych ościeżach z laskowaniem. Również od strony północnej i południowej znajdują się okna o identycznym wykroju lecz już tylko trójdzielne.

Drugą kondygnację stanowi kwadratowa w planie wieża, stanowiąca poziom dzwonny. Łagodne przejście między kondygnacjami osiągnięto poprzez zastosowanie zachodnich półszczytów i dachów pulpitowych. Obecne schodkowe szczyty pochodzą z XIX wieku. Zdobią je ostrołukowe blendy z maswerkowym wypełnieniem i kostkowe pinakle. Wszystkie elewacje tej kondygnacji zdobione są ostrołukowymi blendami z maswerkowym wypełnieniem. W niektórych blendach znajdują się otwory szczelinowe, przez które wydobywa się dźwięk dzwonów. Kondygnacja ta zakończona jest platformą z ceglaną, arkadową balustradą w formie krenelaża oraz potężnymi, narożnikowymi pinaklami z czołgankami i wieńczącym je kwiatonem. Z platformy tej wyrasta ostatnia kondygnacja wieży.

Panorama miasta przedstawiona na mapie Lubinusa ukazuje, iż pierwotnie wieża przykryta była wysmukłym dachem, z którego wyrastała czworoboczna drewniana latarnia ze spiczastym hełmem zakończonym kulą i chorągiewką. Obecne zakończenie pochodzi z XIX wieku. Ośmioboczna, ceglana konstrukcja pokryta w całości maswerkowymi blendami zakończona jest niewielkimi szczytami i również ośmiobocznym, spiczastym hełmem krytym blachą miedzianą. Zwieńczony jest on kulą i krzyżem. Całość osiągnęła niebagatelna wysokość 99m. Rozciąga się z niej wspaniały widok na całą okolicę. Koniecznie trzeba też zwrócić uwagę na wspaniałą więźbę dachową - prawdziwe arcydzieło sztuki ciesielskiej. Poszczególne kondygnacje wieży oddzielone są od siebie gzymsami kordonowymi i maswerkowymi fryzami. Przypisywana trzebiatowskiej wieży (w niektórych opracowaniach) funkcja latarni morskiej z wielu względów wydaje się być nieuzasadniona.

Zachowane źródła utrzymują, że mniej więcej w tym samym okresie (XV wiek) do północnej ściany prezbiterium dobudowano pomieszczenie zakrystii. Trochę późno jak na metrykę budowli i tak potrzebne pomieszczenie? Można chyba przypuścić iż obecna bryła zastąpiła jakąś wcześniejszą konstrukcję. Sugerują to występujące dysproporcje w elewacjach zewnętrznych, które nie wydają się być wynikiem twórczej spontaniczności a tym bardziej zamierzonego działania budowniczych. Różna grubość ścian, nierównomierne rozmieszczenie opinających je przypór, różna wielkość i wykrój okien a wreszcie nieproporcjonalności szczytu i dachu pulpitowego, zdają się potwierdzać przedstawioną tezę. W każdym razie można stwierdzić, że jest to najmniej dopracowana część kościoła.

Posiada plan prostokąta o wymiarach 8,9 x 6,29m., równego swą długością przęsłom prezbiterium, szerokością zaś nawie bocznej. Wnętrze jednoprzestrzenne kryte jest sklepieniem gwiaździstym, którego żebra opadają na wsporniki, oraz dachem pulpitowym sięgającym dachu nad prezbiterium. Do wnętrza prowadzi portalowe wejście z prezbiterium. Posiada ono formę trójliścia ujętego w profilowane kształtką ostrołukowe ościeża. Z zewnątrz bryłę opinają jednouskokowe przypory o różnej wielkości sięgające gzymsu i fryzu koronującego, pomiędzy którymi znajdują się gotycki okna o różnym wykroju, wielkości i wypełnieniu. Szczyt zdobiony jest blendami oraz pinaklami kostkowymi na krawędzi. W miejscu zetknięcia się ściany północnej zakrystii z przyporą nawy bocznej, zlokalizowana jest przypora z ciągiem komunikacyjnym prowadzącym na poddasze zakrystii.

Teren kościoła otoczony jest XIX wiecznym, ceglanym murem z bramami w postaci ośmiobocznych wieżyczek i furtami. Porasta go stary drzewostan.

Wyposażenie:

Pierwotne wyposażenie praktycznie nie zachowało się, zostało zastąpione w XIX wieku nowym, neogotyckim. Pozostały jedynie relikty świadczące o dawnej świetności kościoła i zasobności fundatorów - trzebiatowskich mieszczan.

- Ołtarz główny, o formie architektonicznej, wykonany w XIX wieku, znajduje się w prezbiterium. W środkowej części, w ostrołukowym portalu obraz pędzla Ernsta Degera z Düsseldorfu (1809-1885). Matka Boża koronowana wieńcem gwiazd, obłok i księżyc pod jej stopami. Na lewej ręce trzyma Dzieciątko Jezus z rozpostartymi rękami. Po bokach postacie apostołów z otwartymi ewangeliarzami.

- Ołtarze boczne, neogotyckie, o formie architektonicznej, zlokalizowane przy wschodnich ścianach naw bocznych. Poświęcone Jezusowi Miłosiernemu i św. Antoniemu.

- XIV wieczny ołtarz szafiasty z płaskorzeźbioną sceną Gloryfikacji Maryi i poniżej Narodzin Chrystusa. Po bokach w dwóch skrzydłach po 12 figur proroków i świętych. Na rewersach skrzydeł nieokreślone malowidła. Ołtarz ten wykazywał doskonałe walory warsztatowe. Nie zachowany.

- Matka Boża Bolesna. Wolnostojąca rzeźba pochodząca z warsztatu pomorskiego z początku XV wieku. Należała prawdopodobnie do Grupy Ukrzyżowania z belki tęczowej lub zwieńczenia lektorium. Figura pełnoplastyczna z drzewa lipowego o wysokości 110cm, polichromowana. Obecnie w Muzeum Narodowym w Szczecinie - ekspozycja stała pt: Sztuka Pomorza Zachodniego XIII-XVI wiek.

- Ambona neogotycka ufundowana w latach 1865-67. Styl architektoniczny. Umiejscowiona przy filarze międzynawowym. Ośmioboczny korpus wsparty na filarze zdobionym kolumienkami i wimpergami. Schody z arkadową balustradą owinięte wokół filara. Baldachim w formie gotyckiej wieży.

- Ambona XVI wieczna. Nie zachowana.

- Stalle z 1867 roku. Wykonane przez Lutkego Rose. Forma neogotycka, bez klęczników z architektonicznymi baldachimami. Znajdują się przy ścianach północnej i południowej prezbiterium.

- Resztki stall renesansowych wyrzeźbionych w płaskim reliefie z bogatą ornamentyką. Znajdują się obecnie na północnej i południowej ścianie naw bocznych.

- Oparcia krzeseł rzeźbione w drewnie, polichromowane z XVI wieku.
Św. Jerzy zabijający smoka. Pod spodem tarcza herbowa cechu rękawniczników z inskrypcją. W zwieńczeniu popiersie dobosza grającego na bębenku.
Grupa ukrzyżowania (Jezus ukrzyżowany, Maryja, Jan Ewangelista). Poniżej herb cechowy rękawniczników z inskrypcją. Powyżej popiersie fletnisty.
Ofiara Izaaka. Scena biblijna - anioł wstrzymuje rękę Abrahamowi trzymającemu nuż gotowy do pchnięcia syna. Powyżej słoń (raczej wtórna adaptacja).

Inne oparcia zostały odnalezione w lutym 2005 roku i poddane renowacji.

Matka Boża z Dzieciątkiem. Poniżej znajdują się tarcze herbowe cechu szewców (z leżącego pnia wyrastają gałązki z liśćmi i żołędziami, poniżej trzewik i narzędzia szewskie).

Apostołowie w łodzi podczas burzy na jeziorze. Pod spodem scena ewangeliczna – Jezus nauczający z łodzi.

Wesele królewskie. Pod spodem scena ewangeliczna – Jezus wypędzający kupców ze świątyni.

- XIX wieczne empory zlokalizowane przy ścianach naw bocznych, wsparte na słupach oraz empora chórowa i muzyczna na zlokalizowane na ścianie zachodniej nawy głównej, również wsparte na słupach.

- Organy. Pierwszy instrument pojawił się w kościele prawdopodobnie w XVII wieku. Posiadał on dwa manuały i dwadzieścia osiem głosów: 12 głosów w Hauptwerku, 12 w Rückpositivie i 4 głosy w pedale. Na początku XIX wieku jago stan był na tyle opłakany, że zdecydowano się na wybudowanie nowego instrumentu. Prace powierzono warsztatowi Johanna Augusta Wilhelma Grüneberga ze Szczecina. Przeciągające się negocjacje i śmierć organomistrza sprawiły, że prace na jakiś czas przerwano. W 1842 roku wznowiła je firma Schulze. Przy wykorzystaniu niektórych elementów starszego instrumentu wzniesiono nowy. Miał dwa manuały i pedał, a dyspozycja zawierała trzydzieści głosów: 12 w Hauptwerku, 9 w Rückpositivie i 9 w pedale. Zasięg klawiatur C – f’’’, zasięg pedału C – d’. Odbioru dokonał dyrektor muzyczny Carl Löwe ze Szczecina. W latach sześćdziesiątych XIX wieku w kościele trwały prace remontowe. Po ich zakończeniu w 1867 roku oczyszczenie i remont instrumentu powierzono firmie Grüneberg ze Szczecina. Barnim Grüneberg dokonał minimalnych zmian w dyspozycji organów, przesunął instrument w głąb chóru i zamknął go w nowej szafie. 1 listopada 1867 roku odbioru dokonał dyrektor muzyczny Flügel. Instrument otrzymał 32 głosy: 13 w Hauptwerku, 10 w Rückpositivie i 9 w pedale. Z tego okresu pochodzi cała mechanika instrumentu i większość zachowanego materiału piszczałkowego. Najprawdopodobniej podczas pierwszej Wojny Światowej oddane zostały na przetopienie piszczałki cynowe. Przestał więc istnieć prospekt, a także dolna, „wielka” oktawa niektórych głosów. Na mniejsze piszczałki, ukryte między rzędami wyższych od nich piszczałek drewnianych, na szczęście nie zwrócono uwagi. Z czasów powojennych (lata 20-30 ?) pochodzą piszczałki z przeróżnych stopów cynkowych. Po II Wojnie Światowej myślano o przebudowie instrumentu, na szczęście jednak nie doszło do realizacji tych zamierzeń. Ostatnio przeprowadzony został gruntowny remont instrumentu.

- Obrazy sztalugowe z 1789 roku pędzla Jana Rustena - Zmartwychwstanie i Modlitwa Jezusa w Ogrójcu. Fundacja płócien przypisywana jest mieszkającej w tym czasie w Trzebiatowie księżnej Marii z Czartoryskich-Wirtemberskiej. Przeznaczenie ich nie jest ustalone. Znajdują się na filarach pod emporą chórową.

Epitafia.

- Burmistrza Walentego Parchama I. Jako pierwszy z rodziny sprawował w Radzie Miejskiej funkcje burmistrza. W bogato zdobionej ramie rokokowej portret zmarłego wykonany techniką olejną na płótnie. Tekst zamieszczony pod obrazem nie wymienia roku śmierci, ukazuje jednak zmarłego jako seniora rodu. Wysokość epitafium 2,2m. Ubiór i ozdoby wskazują na koniec XVI wieku.

- Epitafium ku czci poległych żołnierzy. Poświęcone zostało mieszkańcom Trzebiatowa poległym podczas pierwszej wojny światowej (1914-1917). W kunsztownej oprawie figurują namalowane na desce przez kościelnego malarza Hoffmana z Finkenwalge nazwiska poległych żołnierzy.

- Epitafium rodu von Eickstädt z XVI-XVII wieku. Wykonane w formie owalnego kartusza o wymiarach 1,20 x 0,80m, w który wkomponowano tarczę herbową rodu. Obecnie na ścianie południowej zakrystii.

- Epitafia dwóch pastorów (ojca i syna). Obrazy olejne namalowane na miedzianej blasze przedstawiały portrety zmarłych, umieszczone w owalnych kartuszach w bogato rzeźbionym obramowaniu z liści ostu. W górnym zakończeniu, pod pięciopłatową koroną znajdowały się herby rodowe. Poniżej portretów inskrypcje: Georg Heinricus de Lettow natvs anno MDCXXXIII (1633) Pastor et Praepos. Treptov. per XLVI annos, danat. Anno MDCCVII (1707). Georg Heinricusde Lettow natvs VII April anno MDCLXVIII (1668) Pastor et Praepos. Treptov. per XLI annos ac consistorii Pom. Consiliarius per XXII annos denatvs v May MDCCXXXIII (1733). Obydwa epitafia miały 2,2m. wysokości i 1,2m. szerokości.

Nie zachowały się.

- Płyty nagrobne znajdowały się pierwotnie w posadzce kościoła. Przy jej wymianie wydobyte i ustawione pod zachodnią ścianą kruchty wieżowej. Część z nich została na powrót umieszczona w posadzce kruchty.

Płyta Arnolda i Michtildis Crampel oraz ich dzieci Johannesa i Margarety. Znajdowała się pierwotnie w kościele św. Mikołaja w Trzebiatowie. Po pożarze świątyni przeniesiono ją do trzebiatowskiej fary gdzie służyła jako mensa ołtarzowa. Około 1850 roku zamontowano ją w posadzce nawy głównej, a w końcu XIX wieku ustawiono ją przy ścianie zachodniej wieży. W architektoniczno-roślinnym obramieniu z narożnymi tondami z symbolami ewangelistów i inskrypcją w bordiurze, przedstawione są postacie rodziców. Płyta wapienna o wymiarach 2,66 x 1,48m.

Płyta rodu Swawe. W bordiurze wkomponowana jest inskrypcja poprzerywana w narożach tondami z zatartymi symbolami ewangelistów. W centrum pola wykuto pełnołukową arkadę, wspartą na dwóch smukłych kolumienkach z wydatnymi bazami oraz plintusami. Wewnątrz przedstawiono leżącą postać kobiecą w obszernym czepcu przewiązanym pod szyją. Na piersi ułożone dwie główki dziecięce w zawiniątkach. Wszystkie postacie przykrywa silnie udrapowana materia.
Pozostałe płyty przedstawiają typowe rozwiązania o charakterze herbowo-napisowym.

- Polichromie pokrywały ongiś sklepienia, żebra sklepienne, podłucza arkad i łuk tęczowy. W XIX wieku zostały zamurowane bądź zamalowane. Niektóre z nich odtworzono. Szczególnie ciekawie prezentuje się kompozycja figuralna łuku tęczowego przedstawiająca pierwotnie dziesięć postaci: króla Dawida oraz proroków: Izajasza, Jeremiasza, Daniela, Ozeasza, Joela, Amosa, Jonasza, Habakuka i Sofoniasza. Przedstawiono ich w obramieniu medalionów, utworzonych z wici winnej latorośli. W dłoniach swych trzymają banderole z fragmentem tekstu swych ksiąg. Po roku 1990 w nieznanych okolicznościach i bez wiedzy konserwatorów domalowane zostały po obu stronach postacie świętych: Biskupa Ottona, Stanisława Kostki, Ojca Kolbego, Rafała Kalinowskiego, Urszuli Leduchowskiej oraz błogosławionego Rafała Kalinowskiego.

- Witraże w oknach prezbiterium ufundowane w 1867 roku przez króla Wilhelma I. Wykonał je L. Müller z Berlina według projektu Aleksandra von Quasta (ówczesnego konserwatora zabytków).

- Dzwon Maria odlany w Trzebiatowie w 1515 roku przez mistrza Lutke Rose z Bielefeldu (Westfalia). Waga około 3,75 tony, wysokość 1,58m, średnica 1,87m. Posiada rzadko spotykany niski ton. Na płaszczu dzwonu znajduje się kilka rzędów gotyckich ornamentów: głowy aniołów otoczone girlandami roślinnymi i liśćmi akantu. Między ornamentami znajdują się wizerunki: Chrystusa i Najświętszej Maryi Panny oraz inskrypcja napisana w j. niemieckim:
Mario Matko Łaskawa,

Uproś nam wszystkim
Twoim słodkim dźwiękiem
Wieczną radość, której pragniemy
Zbawicielu Świata wybaw nas wszystkich.
A w naszej ostatniej godzinie
Nie odwracaj się od nas
Pozwól się nim cieszyć.

Mistrz Lutke Rose z Bjelefeld mnie wykonał
W roku Pańskim 1515

- Dzwon z 1399 roku jest jednym z najstarszych dzwonów w Polsce. Wysokość 1,07m, średnica 1,16m, waga nieustalona. Inskrypcja na dzwonie zawiera tylko rok, wyryty piękną gotycką czcionką: Anno Domini millesino trieentesimo nonagesimo nono.

- Dzwon odlany w 1905 roku. Ozdobę jego stanowią: w okolicy korony dzwonu dwa gładkie paski otoczone wieńcami girland, na płaszczu inskrypcje pisane niemieckim gotykiem - Treptow a./Rega 1905 – Ehre się Gott in den höhe – Lukas 2,14, na obrzeżu dolnym trzy gładkie paski oraz napis Gegossen von M./…/ Chlesssonin in Lubeck.

- Dzwon Gabriel z 1515 roku był najmniejszym z pośród dzwonów. Inwentaryzacje niemiecki donoszą o jego pęknięciu i przetopieniu na kule armatnie w 1917 roku. Wysokość 82cm, średnica 87cm. Odlany przez ludwisarza Lutke Rse z Bielefeldu. Na płaszczu widniał wieniec girland roślinnych oraz inskrypcja w j. niemieckim:
Nazywam się Gabriel

Jestem blisko Maryi
Kto chce usłyszeć mój dźwięk
Niech przyjdzie do Maryi.
Gabrielu pozwól mi się radować.
Mistrz Lutke Rose z Bjelefeld wykonał ciebie – 1515.

- Dzwon poświęcony 22 sierpnia 1926 roku o wadze 1,75 tony, nie zachował się. Ufundowali go bracia Stormer z Erfurtu. Na płaszczu widniały jedynie inskrypcje pisane niemieckim gotykiem:
O kraju, kraju, kraju

Usłysz Pańskie słowo
Pamięci ofiar wojny światowej w 1917 roku.
Na chwałę Bożą 1926.