KARSIBÓR ( Kaseburg )
województwo: zachodniopomorskie
powiat: świnoujski (grodzki)
gmina: Świnoujście (miasto)
diecezja: szczecińsko-kamieńska
dekanat: Świnoujście
parafia: Świnoujście-Przytór - filia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
Wieś o średniowiecznym rodowodzie położona w odległości 7,5 km. od Świnoujścia, po dziś dzień zachowała czytelny układ ulicówki. Zabudowa luźna rozłożona na północnym skraju półwyspu Karsibór, wzdłuż drogi wijącej się równolegle do starorzecza Świny. Do roku 1945 była jedną z najludniejszych wsi powiatu Uznam-Wolin. Obecnie wieś położona jest na sztucznej wyspie powstałej w latach 1874-1880 przez przekopanie kanału, który skrócił drogę wodną ze Świnoujścia do Szczecina. Wyspa Karsibór ma zaledwie około 14 km2 powierzchni równin zajętych głównie przez uprawy rolne. Jedynie w zachodniej części wyspę pokrywają Lasy Karsiborskie o powierzchni około 4 km2. Od południa wyspa Karsibór otoczona jest wodami Zalewu Szczecińskiego. Na północy granicę wyspy stanowią ramiona starej Świny. Na wschód rozciąga się kraina ponad 40 wysp wstecznej delty Świny. Na Kępie Karsiborskiej utworzono rezerwat Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków. Teren zajmujący ok. 180 ha podmokłych łąk jest lęgowiskiem ptaków siewkowatych i jednym z trzech najcenniejszych obszarów występowania wodniczki. Na łąkach zarastających niską trzciną gnieździ się do kilku procent światowej populacji tego rzadkiego ptaszka. Na terenie ostoi występują też inne rzadkie gatunki: orzeł bielik, kania rdzawa, błotniak łąkowy, derkacz, batalion - gatunki zaliczane do wymierających w skali świata. Ogółem ponad 140 rzadkich gatunków ptaków, które można podglądać o każdej porze roku.
Źródła
- Wieś wspominano wielokrotnie w dokumentach pod nazwą Caseburg, Pommersches Urkundenbuch I, 589 - Karsibuor, Karsibur; II, 30 – Carsibur.
- W roku 1242 książę Barnim I nadał wieś Cystersom z Dargun.
- Kościół wzniesiono w XV wieku najprawdopodobniej na miejscu wcześniejszej świątyni.
- W roku 1557 wymieniony został pastor Ludolf von Duten.
- 17 maja 1373 roku w karsiborskiej siedzibie wójta doszło do spotkania książąt wołogoskich i szczecińskich przy współudziale biskupa Kamieńskiego – Filipa Rehberga. Podpisano układ potwierdzający wspólną własność krain pomorskich i sojusz wojskowy.
- W roku 1535 (po wprowadzeniu reformacji) majątek cysterski wszedł w skład domeny książęcej a kościół przejęli protestanci.
- W roku 1558 we wsi znajdowało się 31 zagród i 2 karczmy. Do parafii należały też dwie osady Woitzke i Fuhlensee, które upadły w czasie Wojny Trzydziestoletniej (zapisy powizytacyjne parafii).
Elewacje północna i południowa rozczłonkowane są wysokimi oknami o ostrołukowym wykroju z maswerkowym, drewnianym laskowaniem. Niestety otynkowanie kościoła uniemożliwia określenie ich pierwotnego kształtu. Elewacja wschodnia jest obecnie bezokienna. W ścianie południowej w pobliżu wschodniego narożnika znajduje się ostrołukowe wejście do zakrystii wydzielonej z wewnętrznej przestrzeni nawy drewnianym parawanem. Wejście główne znajdowało się od strony zachodniej, do której dobudowano wieżę. Posiada ona plan kwadratu zwężającego się uskokowo ku górze. W pierwszej kondygnacji znajduje się kruchta z ostrołukowym wejściem portalowym oraz para okienek o wykroju trójliścia, osadzonych symetrycznie w każdej ze ścian. Druga kondygnacja stanowi jedynie uskokowe przejście do poziomu trzeciego, w którym znajdują się dzwon. Ściany nośne tej części wieży wykonane są w cegle natomiast laskowanie ostrołukowego w wykroju, tryforyjnego okna z drewna. W środkowym ostrołuku znajdują się drewniane tarcze zegarowe. Każda z kondygnacji wydzielona jest profilowanym gzymsem kordonowym. Całość wieńczy ostrosłupowy hełm kryty blachą miedzianą z kulą i kogutem.
Plac kościelny pełnił ongiś funkcję cmentarza.
- Pod koniec czerwca (1630 r.?) w Karsiborzu wylądowały wojska szwedzkie pod dowództwem admirała Larsa Mathsona Strußhjelma.
- W roku 1826 do zachodniej części kościoła dobudowano wieżę, wydłużono nawę i przeprowadzono prace renowacyjne.
- W połowie XIX wieku wieś zamieszkiwało 1200 mieszkańców, a oprócz kościoła znajdowały się: dwie szkoły, 3 wiatraki, dwa młyny, 164 domy mieszkalne, 120 chałup robotników i rybaków.
- Kościół poświęcono 8 grudnia 1946 roku nadając mu wezwanie Niepokalanego Poczęcia NMP.
- W roku 1986 hełm wieży pokryto blachą miedzianą.
Architektura:
Kościół usytuowano we wschodnim skraju wsi. Jest to budowla salowa, orientowana, pierwotnie bez wieży, z prezbiterium prosto zamkniętym. Mury wzniesiono z cegły na kamiennym fundamencie i przykryto drewnianym stropem belkowanym oraz dachem dwuspadowym pokrytym blachą miedzianą. Strop podbity jest obecnie boazerią.
Elewacje północna i południowa rozczłonkowane są wysokimi oknami o ostrołukowym wykroju z maswerkowym, drewnianym laskowaniem. Niestety otynkowanie kościoła uniemożliwia określenie ich pierwotnego kształtu. Elewacja wschodnia jest obecnie bezokienna. W ścianie południowej w pobliżu wschodniego narożnika znajduje się ostrołukowe wejście do zakrystii wydzielonej z wewnętrznej przestrzeni nawy drewnianym parawanem. Wejście główne znajdowało się od strony zachodniej, do której dobudowano wieżę. Posiada ona plan kwadratu zwężającego się uskokowo ku górze. W pierwszej kondygnacji znajduje się kruchta z ostrołukowym wejściem portalowym oraz para okienek o wykroju trójliścia, osadzonych symetrycznie w każdej ze ścian. Druga kondygnacja stanowi jedynie uskokowe przejście do poziomu trzeciego, w którym znajdują się dzwon. Ściany nośne tej części wieży wykonane są w cegle natomiast laskowanie ostrołukowego w wykroju, tryforyjnego okna z drewna. W środkowym ostrołuku znajdują się drewniane tarcze zegarowe. Każda z kondygnacji wydzielona jest profilowanym gzymsem kordonowym. Całość wieńczy ostrosłupowy hełm kryty blachą miedzianą z kulą i kogutem.
Plac kościelny pełnił ongiś funkcję cmentarza.
Wyposażenie:
- XVI wieczny ołtarz (częściowo zrekonstruowany, po kradzieży dokonanej w latach dziewięćdziesiątych XX wieku). W części centralnej tryptyku Matka Boża Bolesna (pieta). Na skrzydłach bocznych malowane sceny: Zwiastowanie, Narodzenie Jezusa, Pokłon Trzech Króli i Zaśnięcie Matki Bożej; na zewnętrznej stornie skrzydeł sceny z Męki Pańskiej. W predelii wizerunki czterech Świętych Ojców Kościoła: Ambrożego, Grzegorza Wielkiego, Hieronima i Augustyna.
- Po bokach ołtarza parawan wydzielający przestrzeń zakrystii zdobiony scenami biblijnymi.
- Barokowa ambona z XVIII wieku z malowidłami czterech Ewangelistów i alegoryczne przedstawienie Chrystusa jako ogrodnika doglądającego winnicy.
- W kruchcie Epitafium szwedzkiego admirała Larsa Mathsona Strußhjelma, który zmarł w Karsiborzu oraz tablica upamiętniająca mieszkańców poległych podczas wojen napoleońskich (1813 – 1814).
- W nawie dwa świeczniki korpusowe z XVIII wieku.
- Anioł chrzcielny, drewniany, polichromowany zawieszany nad chrzcielnicą.
- Model statku wotywnego „Kolumbia” znaczących rozmiarów, będący kopią modelu z 1668 roku, a wykonany w 1909 roku.
- XVI wieczny dzwon.
- Empora muzyczna z XIX wiecznymi organami.
Nie zachowały się do naszych czasów empory boczne. Zmieniono również posadzkę.
