GRZĘDZICE ( Seefeld )
Województwo: zachodniopomorskie
Powiat: stargardzki
Gmina: Stargard Szczeciński
Diecezja: szczecińsko-kamieńska
Dekanat: Stargard Zachód
Parafia: Św. Apostołów Piotra i Pawła
Duża wieś z doskonale zachowanym planem okolnicy, położona obok linii kolejowej Szczecin-Poznań, w odległości około 5 km na północny zachód od Stargardu. Cała zabudowa zlokalizowana jest dookoła rozległego nawsia, którego centrum zajmuje duży staw. W źródłach z 1248 roku wymieniana jako własność biskupstwa kamieńskiego. W roku 1364 odsprzedana radzie miejskiej w Stargardzie. W odniesieniu do wczesnej metryki osady, świątynia grzędzicka wydaje się być wzniesiona dość późno. Czyżby mieszkańcy osady zadowalali się praktykowaniem w Stargardzkich świątyniach? A może, choć nie znajduje to jak dotąd potwierdzenia w źródłach, obecna świątynia zastąpiła wcześniejszą budowlę?
Źródła
- kościół wzniesiono w XV wieku.
- w wieku XVI dobudowano wieżę zachodnią.
- W wieku dziewiętnastym dobudowano zakrystię.
- poświęcony 25 marca 1947 roku.
Architektura
Kościół w Grzędzicach usytuowano na południowym skraju rozległego nawsia, którego centrum stanowi dużych rozmiarów staw. Jest to świątynia salowa, orientowana, wzniesiona na planie prostokąta (17x13,8 m) z pięciobocznie zamkniętym prezbiterium. Wieżę zachodnią dobudowano później. Pierwotną symetrię obiektu zaburzyła bryła dobudowanej od północy zakrystii.
Wszystkie ściany posadowione na kamiennym fundamencie, wymurowano z kamieni narzutowych różnej wielkości, bez zachowania regularności warstw. Jedynie naroża ścian, ościeża portali i okien, obramienia blend i fryzy zdobiące wieżę, wykonano z cegły. Cegły i drobniejszych kamieni użyto także jako materiału wypełniającego nierówności. Ceglana jest również opaska wieńcząca mury i uskokowy gzyms koronujący, pochodzą one jednak z okresu XIX wiecznej rozbudowy świątyni.
Wnętrze zamknięte jest płaskim stropem belkowanym i dachem dwuspadowym, z wielopołaciowym zamknięciem od wschodu. Połacie dachu pokryte są dachówką ceramiczną.
Portale wejściowe znajdowały się od strony zachodniej i południowej. Portal południowy jest obecnie zamurowany. Posiada on dwuuskokowe ościeże wykonane z cegły fazowanej, zamknięte ostrołukiem. Identyczną formę otrzymały okna rozmieszczone symetrycznie po całym obwodzie. Fazowane ościeża podzielone są centralnie przez pojedyncze laskowanie.
W XIX wieku dobudowano zakrystię. Wzniesiono ją na planie wydłużonego prostokąta, przylegającego dłuższą krawędziom do północnej ściany kościoła. Wnętrze zamknięto łaskim stropem i trójspadowym dachem, poprzecznym do osi kościoła. W podpiwniczeniu ulokowano kotłownię. Wejście zlokalizowane jest po stronie wschodniej. Posiada proste ościeże zamknięte łukiem odcinkowym. Okna znajdują się w ścianie północnej. Pierwsze zajmuje większą część wysokiej, ostrołukowo zamkniętej blendy. Posiada uskokowe, fazowane ościeże, zamknięte łukiem odcinkowym. Drugie okno, trójdzielne, osadzone jest w dużej blendzie zamkniętej łukiem odcinkowym.
Do zachodniej ściany kościoła dobudowana została wieża, wzniesiona na planie kwadratu o boku znacznie węższym od szerokości nawy, z wyraźnym dwukondygnacyjnym podziałem elewacji. Ściany, identycznie jak korpus nawowy, wzniesione zostały z kamieni polnych z wykorzystaniem cegły w narożach i w obramieniu portalu, okien, blend i gzymsów. Wnętrze zamknięto dachem namiotowym zwieńczonym kulą i krzyżem. Pokryto go dachówką ceramiczną.
W podstawie ściany zachodniej znajduje się główny portal wejściowy - obecnie jedyne wejście prowadzące do wnętrza świątyni. Trójuskokowe ościeża zamknięte ostrołukiem, wykonane są z cegły fazowanej. Ponad portalem znajduje się kompozycja trzech, ostrołukowych blend. Środkowa, niewiele mniejsza od portalu, mieści w sobie niewielkie okno półokrągło zamknięte. Flankują ją dwie smukłe blendy zamknięte delikatnym ostrołukiem. W ścianie północnej znajduje się niewielkie okno doświetlające wnętrze wieży o prostym ościeżu zamkniętym łukiem koszowym. Nie udał mi się stwierdzić, czy identyczne okno znajdowało się w przeciwległej, południowej ścianie. Jeżeli nawet to zostało ono przesłonięte przez dobudowaną przyporę.
Kondygnacja górna oddzielona jest gzymsem kordonowym. Wszystkie ściany rozczłonkowane są lizenami zwieńczonymi fryzem arkadowym. Jedynie od wschodu, w miejscu fryzu, zastosowano trzy blendy okrągłe. Pomiędzy lizenami, w każdej z trzech ścian, znajdują się dwa okna szczelinowe zamknięte łukiem koszowym, umożliwiające rozchodzenie się dźwięku dzwonów.
Plac kościelny o regularnym prostokątnym planie obwiedziony jest kamiennym murem z ceglanymi bramkami od wschodu i południa. Spełniał on w przeszłości funkcję cmentarza przykościelnego. Porasta go starodrzew. Kościół i jego otoczenie doskonale utrzymane, cieszą oko przybywających turystów i wiernych.
Wyposażenie
- późnogotyckie polichromie z drugiej połowy XV wieku, anonimowego autorstwa. W górnej strefie ścian ukazane są sceny pasyjne: Modlitwa w Ogrójcu, Pojmanie Chrystusa, Sąd Piłata, Biczowanie Jezusa, Cierniem Koronowanie, Ecce Homo, Niesienie Krzyża, Podjęcie Krzyża, Ukrzyżowanie, Zdjęcie z Krzyża, Złożenie do Grobu, Chrystus w Otchłani i Zmartwychwstanie. Strefę środkową zajmują wyobrażenia świętych. Na ścianie wschodniej dużych rozmiarów św. Jerzy walczący ze smokiem, Madonna, św. Krzysztof i Matka Boża z Dzieciątkiem. Dalej postacie czterech świętych dziewic i dwunastu apostołów. Polichromie grzędzickie odkryte w 1912 roku i restaurowane w latach 1955-1956, należą do grona unikalnych i najstarszych malowideł ściennych na Pomorzu Zachodnim. Pod względem stylowym i programowym korelują z malowidłami chwarszczańskimi.
- neogotycki ołtarz z drewna lipowego z 1910 roku.
- krzyż mistyczny w formie Drzewa Życia z medalionami i gotycką figurą Chrystusa pochodzącą prawdopodobnie z 1500 roku.
- gotycka krata zdobiąca niszę w ścianie (sakrarium).
- żyrandol sześcioramienny wykonany z mosiądzu.
- przed wejściem do kościoła granitowa chrzcielnica z XIII wieku.
- na wieży dwa dzwony: większy, spiżowy, o średnicy wieńca 0,67 metra, odlany został w Szczecinie przez Johanna Heinricha Schmidta w 1728 roku, na zlecenie radców ze Stargardu, posiadających patronat nad świątynią. Drugi dzwon, żeliwny, o średnicy wieńca 0,41 metra, nie posiada żadnych inskrypcji i zdobień. Brak jest informacji przez kogo, gdzie i na czyje zlecenie został odlany.
