Architektura Pomorza

Architektura:

Kościół założony został na planie krzyża greckiego z wieżą od zachodu. Wznosić go poczęto w technice kwadr granitowych, dlatego nie mamy dziś większego problemu w oddzieleniu pierwotnego założenia od późniejszych dobudówek i przebudowy. Kwadry granitowe charakteryzują się doskonałą techniką obróbki i ułożone są w regularne warstwy. W pierwszej fazie budowy powstały; transept, wydłużony chór, filary oddzielające skrzyżowanie od naw bocznych i nawy środkowej, oraz podstawa wieży zachodniej.

W drugiej fazie budowy - wczesnogotyckiej (XIII/XIV wiek) - powstał szczyt wschodni z charakterystycznym wielkim oknem o profilowanych i rozglifionych na zewnątrz ościeżach. Otoczone jest ono dodatkowo ślepą arkadą trójlistną i galeryjką z takich samych arkad. Z tego samego okresu pochodzą, wykonane w cegle, okienka sprzężone po dwa o zakończeniu półokrągłym lub ostrołukowym, umieszczone ponad sklepieniem obecnej nawy środkowej.

W trzeciej fazie - późnogotyckiej (XV/XVI wiek) - dobudowano po obu stronach korpusu świątyni nawy boczne i założono nad całością sklepienia gwiaździste, zastępujące wcześniejszy strop drewniany. O jego obecności świadczyć może brak przypór, jak i otwory po belkach, znajdujące się dzisiaj w ścianach ponad sklepieniem. Nawy boczne już oskarpowane, kryte są dwuspadowymi dachami poprzecznymi, zamkniętymi gotyckimi szczytami dekorowanymi maswerkowym oknem i blendami w układzie piramidalnym. Wydaje się, że w tym samym okresie zmieniono również wszystkie okna w chórze i transepcie, jak również szczyty transeptu, które podobne są do szczytów naw bocznych. Świadczy o tym ich późnogotycka forma jak i użyta do ich wykonania cegła. Szczyty zwieńczone są dodatkowo pinaklami i żabkami.

Przy północnej ścianie chóru wzniesiono zakrystię krytą dachem dwuspadowym, zakończonym szczytem z ostrołukowymi blendami i pinaklami. Charakterystyczną cechą tej przybudówki są zastosowane przypory, jak również sklepienie krzyżowo-żebrowe.

Wieża zachodnia cztero kondygnacyjna, wzniesiona została na planie kwadratu i posiadała pierwotnie przejście arkadowe otwarte z trzech stron. W jednej trzeciej swej wysokości wzniesiona została z kwadr granitowych, a wyżej z cegły. Ostania kondygnacja zamknięta ośmiobocznie posiadała galeryjkę i stożkowy, ceglany hełm, po przebudowie zastąpiony barokowym hełmem z zegarem, zwieńczonym latarnią i smukłą iglicą. Ściany boczne wieży rozczłonkowane są ostrołukowymi, maswerkowymi oknami i blendami. Okalające wieżę gzymsy okapnikowe wyznaczają natomiast poszczególne kondygnacje. W wieży znajdował się też główny portal wejściowy - nie zachowany. Po zamurowaniu od północy i południa arkadowego przejścia, w ścianie zachodniej wykonano ostrołukowy, profilowany, rozglifiony portal.

Pozostałe portale znajdują się w ścianach szczytowych transeptu. Portal północny trzykrotnie schodkowany posiada łuk ostry oraz ukośnie profilowany cokół. Portal południowy tylko w dolnej swej części wykonany jest z granitu. Część górna, ceglana, oddzielona jest od części dolnej płaską, granitową płytą pełniącą funkcję opornika. Ościeża są trzykrotnie schodkowane i posiadają cokół. Krawędzie lewej strony ościeży mają przekrój gruszkowy, na przemian z połową sześcioboku otrzymaną przez ścięcie krawędzi prostokątnej. Z prawej strony natomiast znajdują się trzy wałki na przemian z krawędziami prostokątnymi. Posiadał on prawdopodobnie zwieńczenie w formie wimpergi, której jedynie fragmenty się zachowały. W ścianie północnej chóru, pomiędzy transeptem a zakrystią, znajduje się jeszcze jeden granitowy, zapewne dwuuskokowy, ostrołukowy portal. Obecnie jest on zamurowany.

Wszystkie ściany posiadają ukośnie profilowany cokół zachodzący na ościeża portali i również profilowany, ceglany gzyms. Całość świątyni kryta jest dwuspadowym dachem ceramicznym. Motywem wyróżniającym świątynię jest niewielka ceglana sygnaturka umieszczona nad skrzyżowaniem naw.

Gryfińska świątynia należy do nielicznej grupy świątyń pomorskich, które ze względu na swą wyjątkowość stały się prekursorami nowych stylów i rozwiązań w dziedzinie architektury sakralnej na tym terenie. To zaszczytne miejsce otrzymała dzięki założeniu na planie krzyża greckiego z wieżą od zachodu. Ten typ kościołów pojawia się najpierw w Bizancjum. W okresie średniowiecza rozwija się we Włoszech i Francji. Do nas dociera za pośrednictwem Westfalii, Meklemburgii lub Brandenburgii. Gryfińska świątynia jest więc doskonałym przykładem szerokich wpływów księcia Barnima I na dworach europejskich, jak również wspaniałym świadectwem jego wszechstronnego mecenatu.

Wyposażenie: