DEDELOW (Dziedołów (Dedlów))

Bundesland: Brandenburg

Landkreis: Uckermark

Niewielka wieś położona na zachodnim skraju doliny rzeki Ucker w odległości 9 km od Prenzlau. Ślady osadnicze sięgają neolitu a reliktami po zamieszkujących te rejony kulturach są groby megalityczne oraz liczne kurhany spotykane w najbliższej okolicy. W wieku XI – XII istniała tu już słowiańska osada. Dynamiczny rozwój Dedelow wiązał się jednak z kolonizacją niemiecką na początku XIII wieku. Przypływająca przez wieś rzeka Quillow zasilała ongiś wiele młynów w tej okolicy a rozległe łąki dostarczały potrzebnej paszy dla zwierząt hodowlanych. Pierwsza wzmianka źródłowa wymieniająca osadę Dedelow pochodzi z 1320 roku (Pommersches Urkundenbuch VI, 86). Świadkiem aktu potwierdzającego fundację nowego ołtarza dla kościoła Nikolaikirche w Prenzlau, był pastor z Dedelow Sander von Wolfshagen. W roku 1321 wasale książąt pomorskich, Vogt Henning Sack i jego brat Sander, otrzymali Dedelow, jako rekompensatę za straty wojenne. W kolejnym najstarszym źródle Dedelow pojawia się pod rokiem 1375 (Carolinisches Landbuch 174). We wsi funkcjonowały dwa młyny wodne a całkowity areał ziemi uprawnej wynosił 62 łany. W 1440 roku cała wieś należała do rodu von Klützow, którzy wznieśli tu swój dwór rycerski. Wiele zniszczeń przyniosły następujące po sobie wojny, trzydziestoletnia i północna, które doprowadziły do wyludnienia miejscowości. W 1882 roku w Dedelow otworzono punk pocztowy a w 1898 roku uruchomiono linię kolejową Prenzlau-Dedelow-Strasburg o długości 25,9 km. Wiele zniszczeń przyniósł rok 1945. Wojska rosyjskie podpaliły dwór w wyniku, czego uległ całkowitemu zniszczeniu, zachowały się tylko mury przyziemia. Po wojnie w Dedelow założono dużą fermę krów mlecznych, a we wsi osiedliło się wielu pracowników spółdzielni rolniczej (LPG). Po okresie restrukturyzacji jest to jedną z największych ferm mlecznych w Niemczech i Europie.

Źródła

- Kościół wzniesiono w drugiej połowie XIII wieku.

- W XIV wieku wspomniano pastora z Dedelow.

- W Dedelow mieścił się urząd parafialny dla dwóch miejscowości i kościołów filialnych w Falkenhagen i Holzendorf.

- Obecnie kościół należy do parafii w Schönwerder.

Architektura

Kościół usytuowany został na zachodnim skraju wiejskiej zabudowy, na łagodnym spadku naturalnego wzniesienia. Jest to budowla wczesnogotycka o charakterystycznym układzie, na który składają się masyw wieżowy tej samej szerokości, co prostokątna w planie nawa oraz węższe i niższe od niej prezbiterium prosto zamknięte. Te trzy przestrzenie otwierały się na siebie szerokimi łukami tęczowymi. Zachodni w późniejszym okresie przemurowano.

Wszystkie ściany posadowione na kamiennym fundamencie i cokole wzniesiono z dobrze obrobionych kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne warstwy. Dokładniej opracowano kwadry z prostym gzymsem cokołowym, narożniki ścian, oraz ościeża portali i okien. Niestety portale i okna zostały częściowo przemurowane i powiększone w późniejszych okresach. Przemurowano również koronę murów wieńcząc ją profilowanym gzymsem wykonanym z kształtek ceglanych.

Portal zachodni, zapewne dwuuskokowy, swoją pierwotną formę zachował jedynie w partii przyziemia. Ostrołukowa archiwolta zastąpiona została łukiem odcinkowym wykonanym w cegle. Światło wejścia zamknięte jest przez deskowane drzwi dwuskrzydłowe. Podobny los spotkał portal w ścianie południowej nawy. Archiwoltę wymurowano w całości w cegle. Światło wejścia zamykają drzwi jednoskrzydłowe deskowane. Trzeci z portali, usytuowany w zachodniej partii południowej ściany prezbiterium, w całości od nowa wymurowano w cegle. Archiwoltę zdublowano dodatkowym wieńcem kwadr kamiennych. Obecnie pozostaje zamurowany. Ściany północne nie posiadają wejść.

Okna o szerokich, rozglifionych obustronnie, ceglanych ościeżach zamknięto ostrołukiem. Wykonano je w miejscu pierwotnych osadzonych symetrycznie na przestrzał: po trzy w ścianach nawy i po dwa w ścianach prezbiterium. We wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się grupa trzech okien w charakterystycznym układzie. Ościeża zostały skrócone, poszerzone i przemurowane w cegle. Środkowe całkowicie zamurowano. Szczyt wschodni pozbawiony jest dekoracji, znajduje się w nim jedynie otwór wentylacyjny w formie krzyża greckiego. Ciekawostką jest rozwiązanie w południowej ścianie prezbiterium. Lewe okno rozbudowano do formy prostokątnego otworu zamkniętego jednoskrzydłowymi drzwiami z półokrągłym nadświetlem. W połączeniu z zewnętrznymi, obudowanymi schodami, stanowiło wejście na emporę kolatorską. Dobudówkę tą, zapewne o drewnianej konstrukcji szkieletowej, rozebrano w 1898 roku.

Jednoprzestrzenne wnętrza prezbiterium i nawy zamknięto stropem belkowym i oddzielnymi dachami dwuspadowymi krytymi dachówką ceramiczną.

Swój monumentalny charakter kościół zawdzięcza wieży zachodniej. Wzniesiono ją na planie prostokąta, usytuowanego poprzecznie do osi kościoła, mury wysunięto ponad kalenicę dachu nawy i zamknięto dwuspadowym dachem pomiędzy szczytami. Podstawa wieży jest bezokienna, posiada jedynie otwory szczelinowe o prostokątnym i ostrołukowym wykroju. W szczytowej partii murów wykonano otwory dzwonne. Cztery w elewacji wschodniej, trzy w ścianie zachodniej oraz po dwa w ścianach szczytowych północnej i południowej. Posiadają one proste ościeża zamknięte ostrołukiem częściowo przemurowane w cegle. Szczyt południowy wieży ozdobiony został płytkimi blendami o półokrągłym zamknięciu w układzie piramidalnym. W środkowej blendzie znajduje się otwór szczelinowy. W szczycie północnym wykonano ostrołukowe okno o kamiennym ościeżu a ponad nim niewielki okulus.

Plac kościelny o prostokątnym zarysie otoczony jest kamiennym murem z bramkami od północy i południa. Pełni nadal funkcję lokalnej nekropolii. Podczas mojej bytności zauważyłem usunięte betonowe nagrobki i płyty nagrobne.

Obok kościoła w roku 1852 wzniesiono mauzoleum rodu von Klützow, w modnym wówczas stylu neogotyckim. Autorem projektu był znany architekt Carl Friedrich Schinkel, dzieło zaś wykonał Christian Gottlieb Cantian. Obiekt składa się z przesklepionej części ceremonialnej oraz podziemnej krypty, w której składane były prochy zmarłych. W ścianie frontowej szeroki portal o głębokim profilowanym ościeżu zamkniętym ostrołukiem. Wejście w formie maswerku, dwudzielne drzwi zamknięte trójliściem z piękną rozetą pośrodku. Po bokach portalu płytkie lizeny z ostrołukowymi niszami i rzeźbami. Szczyt schodkowy zdobiony arkadkami z tarczą herbową rodu von Klützow pośrodku.

Wyposażenie

- Ołtarz typu architektonicznego o formach renesansowych z początku XVII wieku. Powstał z zabudowy późnogotyckiego tryptyku. Prace wykonał warsztat z pobliskiego Prenzlau. W szafie głównej przedstawienie Madonny z apokaliptycznej wizji św. Jana z małym Jezusem na rękach. Po bokach wyobrażenia św. Jana Chrzciciela i św. Sebastiana. Powyżej szafy dodano rozbudowane belkowanie wsparte na dwóch kolumnach oddzielających szafę ołtarza od jego skrzydeł. W skrzydłach w dwóch polach oddzielonych ornamentami przedstawiono postaci ośmiu świętych. W predelli płaskorzeźba Ostatniej Wieczerzy. W koronującym ołtarz okrągłym kartuszu podtrzymywanym po bokach przez anioły, znajduje się postać Boga Ojca. Całość kompozycji wieńczy figura Zmartwychwstałego.

- Renesansowa ambona z pierwszej ćwierci XVII wieku. Wykonana z drewna w formie przyściennej, z ośmiobocznym koszem i baldachimem oraz zamykanymi schodami. Pierwotnie usytuowana była w narożniku północnej ściany prezbiterium i łuku tęczowego. W latach sześćdziesiątych XX wieku została przeniesiona do narożnika północnej ściany nawy i łuku tęczowego.

- Chrzcielnica z 1690 roku. Wykonana z drewna w formie kielichowej, ośmioboczna. Zdobiona późnorenesansowym ornamentem. Wewnątrz cynowa misa chrzcielna.

- Sakramentarium w formie prostokątnej niszy zamkniętej drewnianymi drzwiczkami z metalowym ozdobnym okuciem. Znajduje się ono w północnej partii ściany wschodniej prezbiterium.

- Stalle kapłańskie i empora kolatorska z drugiej połowy XVII wieku, usytuowane przy ścianach prezbiterium. Na płycinach stall przedstawienia emblematyczne. Na emporze puste pola inskrypcyjne. Wejście na emporę kolatorską prowadziło z zewnątrz, po dostawionych do muru kościoła schodach.

- Empora zachodnia i południowa nawy z XVII wieku. W płycinach arkadowych empory zachodniej, rozdzielonych rzeźbionymi pilastrami, wizerunki Chrystusa i apostołów. W płycinach empory południowej sceny z życia i męki Chrystusa.

- Ławy dla wiernych z XVII wieku z malowanymi bokami i drzwiczkami.

- Organy o prostym prospekcie architektonicznym z 1870 roku wykonane w berlińskiej manufakturze Alberta Langa. Oryginalne cynowe piszczałki frontowe zostały zarekwirowane w 1917 roku na potrzeby wojenne. W 1937 roku Karl Gerbig wykonał nowe egzemplarze. W 1983 roku Ulrich Fahlberg przeprowadził renowację instrumentu. Instrument o trakturze mechanicznej z dziesięcioma głosami, dwoma manuałami i pedałem.

Dyspozycja:

I. Manual C-f

Principal 8'

Gedact 8'

Octave 4'

Nassat 2 2/3'

Octave 2'.

II. Manual C-d

Rohrflöte 8'

Flauto Dolce 4'

Quinte 2 2/3'.

Pedal:

Subbaß 16'

Violon 8'.

Koppelingen: Pedalcoppel, Manualcoppel.

Speelhulpen: Evacuant.

- Relikty późnogotyckich malowideł ściennych odkryte w 1963 roku na północnej ścianie prezbiterium.

- Dwie rzeźbione figury z początku XVI wieku - Madonna i Mąż Bolesny.

- Krypta usytuowana w posadzce prezbiterium zamykana dwuskrzydłowo na boki. Wnętrze przesklepione. W przyziemiu zewnętrznym północnej ściany prezbiterium znajduje się częściowo zamurowany otwór wentylacyjny krypty.

- Dzwony (zachowały się dwa z trzech).

- pierwszy o średnicy 96 cm z początku XIV wieku. Na górnej krawędzi płaszcza inskrypcja łacińska „O rex glorie criste veni cum pace” i sygnatura odlewnicza. Na płaszczu cztery medaliony z figuralnymi przedstawieniami różnej wielkości, między innymi Madonna i rycerz z mieczem.

- drugi o średnicy 70 cm z początku XVI wieku. Na smukłym płaszczu znajduje się sześć okrągłych tarcz z figuratywnymi przedstawieniami z życia Chrystusa, między innymi: narodziny, ukrzyżowanie, zmartwychwstanie itd. Dzwon jest pokryty zieloną patyną.

- Trzy świeczniki z 1661 roku, odlane z brązu.

- W pomieszczeniu wieży znajdują się: płyta grobowa z inskrypcją i dwoma płaskorzeźbami z XVIII wieku, trzy tablice heraldyczne z XVIII i XIX wieku oraz malowane drzewo genealogiczne rodziny von Klützow z 1854 roku autorstwa Phillipa z Prenzlau.

Wyposażenie niezachowane bądź przemieszczone.

- Kielich o barokowej, całkowicie okrągłej formie.

- Ornat późnośredniowieczny wykonany z czerwonego aksamitu (Do roku 1945 w Muzeum w Prenzlau).

- Rzeźbione owalne ramy, tzw. wieńce śmierci.

- Dzwon o średnicy 1,08 m, odlany w 1835 roku z wykorzystaniem starego dzwonu z ok. 1400 roku. Zarekwirowany na potrzeby wojska przed 1945 rokiem.