CREMZOW ( Krzemieszów )
Bundesland: Brandenburg
Landkreis: Uckermark
Niewielka wieś o typowo rolniczym charakterze położona w odległości 10 km na północny wschód od Prenzlau oraz 2,5 km na południowy wschód od szosy Prenzlau - Brüssow. Średniowieczny rodowód osady potwierdza wczesna metryka kościoła oraz owalnicowy układ zabudowy skupionej wokół świątyni, zatarty nieco w wyniku późniejsze rozbudowy. Na przestrzeni wieków nazwa osady ewaluowała, od słowiańsko brzmiącej: Krzemieszów, Krępiszów, Krępców?, po niemiecką formę Krempsow, R. Heuer, B. Mätzke, Die Uckermark, 440, r. 1375. Na wschód od miejscowości znajduje się wysychające Jezioro Großer See.
Źródła
- Kościół wzniesiono w połowie XIII wieku.
- Podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648) świątynia została niemal doszczętnie zniszczona.
- Odbudowano ją dopiero w 1721 roku, nadbudowując nad zachodnią częścią nawy małą dzwonnicę.
- Kościół ucierpiał dotkliwie także podczas II wojny światowej.
- Generalną renowację przeprowadzono dopiero w latach 2001-2006.
Architektura
Kościół usytuowano pośrodku nawsia. Wzniesiono go w typowej dla wiejskiej architektury sakralnej formie, złożonej z prostokątnej, salowej nawy, bez wyodrębnionego prezbiterium i wieży zachodniej, orientowano.
Wszystkie ściany posadowiono na kamiennym fundamencie oraz niskim cokole zakończonym prostokątnym gzymsem. Mury, północny i południowy, wieńczył prawdopodobnie profilowany gzyms koronujący, który nie zachował się z powodu zniszczenia korony muru. Pozostała jedynie kwadra narożna z wyraźnym profilowaniem.
Ściany wzniesiono z dokładnie obrobionych kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne poziome warstwy. Wszelkie nierówności niwelowano ułomkami kamienia. Dokładniej obrobiono kwadry użyte do wymurowania narożników ścian, ościeży portali i okien, oraz detalu architektonicznego.
Zachowała się większość pierwotnych okien o wąskich, rozglifionych obustronnie ościeżach, zamkniętych ostrołukiem. Usytuowane były symetrycznie (na przestrzał): w ścianie północnej cztery, w ścianie południowej pięć oraz po trzy w ścianach wschodniej i zachodniej. Ościeże jednego z okien w ścianie północnej oraz dwóch w ścianie południowej, zostało w późniejszym okresie poszerzone, obramione cegłą i zamknięte łukiem odcinkowym.
Do wnętrza świątyni prowadziły cztery portale, których ościeża, wykonane z dokładnie obrobionych kwadr i klińców granitowych, zamknięto delikatnym ostrołukiem. Portal zachodni, stanowiący niegdyś główne wejście, otrzymał najbogatszą formę w postaci szerokiego trójuskokowego ościeża. Dwa portale południowe otrzymały ościeża dwuuskokowe. Z chwilą wzniesienia wewnętrznej ściany zachodniej, sąsiadujący z nią portal południowy zamurowano, wykorzystując cegłę maszynową. Portal północny, łączący przestrzenie nawy i dawnej zakrystii, zamurowano cegłą maszynową i od strony nawy otynkowano. Posiadał on jednouskokowe ościeże zamknięte delikatnym ostrołukiem. Obecnie czynne są jedynie dwa portale: zachodni i południowy.
Skromnie potraktowano wschodnią ścianę szczytową. Jedynym jej detalem jest triada okien o identycznym ostrołukowym wykroju. Krawędzie szczytu współcześnie wzmocniono cegłą. Zdecydowanie odmiennie potraktowano ścianę zachodnią. W podstawie osadzono główny portal wejściowy, a powyżej umieszczono dużą ostrołukową blendę z maswerkowym wypełnieniem. Stanowi go triada okien o wąskich i rozglifionych ościeżach, zamkniętych ostrołukiem oraz usytuowany ponad nimi duży okulus. Szczyt uległ częściowemu zniszczeniu. Odbudowując go zrekonstruowano blendę, otynkowano część szczytu, a samo zwieńczenie oszalowano deską. Na kalenicy dachu umieszczono wiatrowskaz w formie chorągiewki. Widnieje na nim data upamiętniająca odbudowę kościoła i nadbudowanie dzwonnicy - 1721. Dzwonnica otrzymała konstrukcję szkieletową wypełnioną cegłą paloną (pruski mur). Rozwiązanie takie wymagało wzmocnienia podstawy, której salowe wnętrze było pozbawione. W tym celu, kosztem znacznego skrócenia długości nawy, wzniesiono wewnętrzną ścianę, mającą stanowić oparcie dla konstrukcji dzwonnicy. W XIX wieku dzwonnicę strawił pożar, nie zdecydowano się jednak na jej odbudowę. Wydzieloną kruchtę wieżową adoptowano jako zakrystię.
Wnętrze nawy zamknięto drewnianym stropem belkowym oraz dwuspadowym dachem, krytym dachówką ceramiczną. Podczas odbudowy i renowacji kościoła otynkowano wewnętrzne płaszczyzny ścian i razem ze stropem pokryto skromną polichromią. Zdecydowano się na pozostawienie ceglanej posadzki, która dodaje smaku surowemu wnętrzu świątyni.
Do wschodniego skraju nawy północnej dobudowana była zakrystia wzniesiona na planie prostokąta. Po zniszczeniach z roku 1945 nie została odbudowana. Zachował się jedynie fundament, fragmenty muru oraz ślad na ścianie nawy. Wnętrze zamknięte było drewnianym stropem belkowym i dachem pulpitowym. Przestrzenie zakrystii i kościoła połączone były przejściem portalowym. Obecnie jest ono zamurowane.
Plac przykościelny o regularnym prostokątnym zarysie, otoczono wysokim kamiennym murem z bramką wejściową od południa. Po dziś dzień pełni on funkcję lokalnej nekropolii. Starsze nagrobki usytuowane są w części południowo-wschodniej, nowe w części zachodniej. Plac porośnięty starodrzewem i kępami jałowca jest doskonale utrzymany, za co należą się szczególne słowa uznania dla lokalnej społeczności, która kultywuje także rodzime tradycje. W czasie mojej obecności, przedstawiciel lokalnej społeczności wynosił z kościoła płody rolne, które złożono dzień wcześniej podczas dziękczynnego nabożeństwa za udane zbiory
Wyposażenie.
- Pierwotne wyposażenie świątyni, w wyniku dziejowych kataklizmów, uległo zniszczeniu. Obecnie zobaczyć można jedynie dziewiętnastowieczne elementy. Składają się na nie:
- Ambona dostawiona do ściany północnej. Pięcioboczny kosz rozczłonkowany profilowanymi gzymsami i płycinami, osadzono na pojedynczej kolumnie. Prowadzą nań przyścienne schody z ażurową balustradą. Całość wieńczy pięcioboczny baldachim. Usytuowanie ambony w świetle okna wydaje się być wtórne i nieodpowiednie.
- Ołtarz współczesny w formie trzech neogotyckich arkad umieszczony na wcześniejszym kamiennym ołtarzu blokowym. W części środkowej umieszczono wizerunek Jezusa pogrążonego w modlitwie, flankowany sentencjami ze Starego Testamentu.
- Zachodnia empora organowa wsparta na czterech słupach i ścianie zachodniej, z płycinową balustradą.
- Organy wybudowane w 1875 roku przez szczecińską firmę Grüneberga, numer katalogowy 148. Instrument ten otrzymał skromny prospekt szafowy z atrapą piszczałek frontowych, jeden manuał i pedał. Odrestaurowano je w 2001 roku.
- W południowej i wschodniej ścianie prezbiterium znajdują się dwie niewielkie nisze o prostokątnym wykroju, spełniające w przeszłości funkcje sakrarium i sakramentarium.
- Ławki i balustrada ołtarza współczesne.
