SZCZECIN - Kościół św. Ap. Piotra i Pawła (Stettin)
województwo: zachodniopomorskie
powiat: szczeciński (grodzki)
gmina: Szczecin
diecezja: szczecińsko-kamieńska
parafia: polskokatolicka pw. św. Apostołów Piotra i Pawła
Pierwszy kościół powstał w tym miejscu podczas trwania misji chrystianizacyjnej biskupa Ottona, w czasie jego pobytu w Szczecinie, między sierpniem a październikiem 1124 roku. Fakt ufundowania kościoła odnotowali skrupulatnie biografowie Misjonarza - Herbord, Ebon i Mnich z Prüfeningen. Była to drewniana, salowa świątynia zlokalizowana na przedmieściach nieopodal bramy miejskiej.
Źródła
- Prawdopodobnie w roku 1189 został on zniszczony przez Duńczyków oblegających miasto.
- Odbudowany w latach 1223-1237.
- W roku 1238 książę zrzekł się praw do świątyni na rzecz benedyktynów z Bambergu.
- W roku 1243 patronat został przekazany przybyłym cysterkom.
- Powołana przez biskupa kamieńskiego Hermana v. Gleichen, kapituła kanonicka, przejmuje świątynię w 1261 roku.
- Granice parafii w 1268 roku wytyczały: rynek przy porcie, Dolny Wik, przedmieście Panieńskie, część miasta między ulicami Kuśnierską, Młyńską i Końskim Targiem, oraz wioski Grabowo, Niebuszewo, Żelechowo i Niemierzyn.
- Nowy, jednoprzestrzenny kościół wzniesiono w latach 1425-1460 w formie halowej, z wciągniętymi do środka skarpami i bogatą dekoracją architektoniczną. Od zachodu wzniesiono też wieżę, organicznie powiązaną ze szczytem.
- W roku 1556 rozebrano wieżę i szczyt zachodni, przesklepiono kryptę i wyprowadzono z niej wejście na zewnątrz, przemalowano wnętrze i sprawiono nowe ławki. W krypcie znajdowały się sarkofagi książąt i możnowładców przeniesione w roku 1746 do kaplicy zamkowej.
- W XVI wieku kościół i plac przykościelny stanowiący zarazem cmentarz, otoczony był murem i fosą.
- W 1623 roku wnętrze kościoła odnowiono i ozdobiono malowidłami.
- W XVII wieku umieszczono w kościele płyty nagrobne i epitafia. Ogółem było ich ok. 63.
- W roku 1677 oblegające miasto wojska cesarskie w wyniku ostrzału artyleryjskiego uszkodziły kościół, runął szczyt zachodni niszcząc sklepienia, filary i część wyposażenia.
- Odbudową w roku 1678 kierował Jan Dawid Bürglin z Ulm. Wymurowano nowy szczyt i założono na dachu sygnaturkę. Umieszczono w niej dwa dzwony. Podwyższono też północną przybudówkę. Zrezygnowano jednak z odtworzenia sklepień.
- Cieśla A. Kämmerling wykonał w roku 1702 drewniane pseudosklepienie z olbrzymim plafonem w środku, w którym Ernest Eichner wymalował sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Wzniesiono też chór muzyczny i przeniesiono tam organy z empory nad zakrystią.
- W roku 1731 do 3 i 4 przęsła północnego dobudowano kaplicę, która otrzymała bezpośrednie połączenie z kościołem.
- W okresie wojny siedmioletniej w kościele urządzono szpital, zaś w czasie wojen napoleońskich świątynia uległa daleko posuniętej dewastacji.
- W latach 1817-1818 odbudowano wnętrze według projektu Henksa. Umieszczono nowe wyposażenie: chór muzyczny i prospekt organowy, emporę północną, ławki i ołtarz. Tryptyk z 1509 roku osunięto.
- Po roku 1849 zlikwidowano przykościelny cmentarz.
- Na początku XX wieku przeprowadzono regotyzację świątyni - szczególnie fasady zachodniej.
- W latach 1924-30 wymieniono wyposażenie, zrekonstruowano tryptyk i skrócono o dwa przęsła balkon. Z posadzki wyjęto płyty i umieszczono je przy ścianach. Rozebrano kaplicę i górną część gotyckiej przybudówki.
- w roku 1961 odnowiono wnętrze.
Architektura:
Bryła kościoła ceglanego powstawała w dwóch etapach i na przestrzeni wieków ulegała rozbudowie oraz wielokrotnej przebudowie. Obecny kształt otrzymała na początku XX wieku. Wszystkie ściany - jednoprzestrzennej obecnie świątyni - posadowione są na fundamencie wykonanym z dużych - częściowo tylko od lica obrobionych - głazów narzutowych. Wieńczy go profilowany cokół, wykonany z cegły glazurowanej. Ściany rozczłonkowane są symetrycznie lizenami, będącymi dekoracyjnym zakończeniem skarp wewnętrznych. Zdobiący je detal architektoniczny w postaci wnęk i ceramicznych twarzy mieszczan szczecińskich, stanowi cechę wyróżniającą ten obiekt. Pomiędzy skarpami znajdują się gotyckie okna z laskowaniem i zewnętrznymi parapetami, w części zachodniej znacznie szersze. Zajmują one praktycznie całą przestrzeń ścian od gzymsu okapnikowego po gzyms wieńczący, czyniąc wnętrze świątyni doskonale doświetlonym.
Najbardziej reprezentacyjną jest elewacja zachodnia, stanowiąca pozostałość wieży kościoła. W dolnej kondygnacji znajduje się duży, biforyjny portal z ostrołukowymi, bogato profilowanymi ościeżami i rozetą po środku, oraz gotyckie okna po bokach. Całość zwieńczona jest koronkowym fryzem ceramicznym. Szczyt zachodni schodkowany, rozczłonkowany pinaklami z bogatą dekoracją w postaci ślepych maswerków i blend.
Od strony południowej znajduje się wejście do podziemnej krypty, umiejscowionej pod środkowym przęsłem nawy. Posiada ona sklepienie kolebkowe. Obok wejścia do krypty znajduje się portal południowy o uskokowych, profilowanych ościeżach, wykonanych z cegły. Zwieńczony jest on łukiem odcinkowym.
Od wschodu kościół zamknięty jest pięciobocznie. Od północy zachowały się pomieszczenia kaplicy i zakrystii. Wiedzie do nich zewnętrzne, portalowe wejście pod klasycystycznym baldachimem. W ścianie północnej znajduje się też doskonale zachowana wnęka jałmużnicza, posiadająca kamienne ościeża z płaskorzeźbą świętych Piotra i Pawła.
Wnętrze posiada obecnie strop drewniany (pseudosklepienie) z plafonem po środku, który wypełniają malowane sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Wciągnięte do wnętrza skarpy tworzą wieniec płytkich kaplic, w których zachowały się sklepienia krzyżowo-żebrowe.
Kościół kryty jest ceramicznym dachem dwuspadowym, od wschodu zamkniętym pięciobocznie. Z dachu wyrasta sygnaturka z latarnią i charakterystycznym barokowym hełmem, krytym miedzią z kulą i iglicą.
Najbardziej reprezentacyjną jest elewacja zachodnia, stanowiąca pozostałość wieży kościoła. W dolnej kondygnacji znajduje się duży, biforyjny portal z ostrołukowymi, bogato profilowanymi ościeżami i rozetą po środku, oraz gotyckie okna po bokach. Całość zwieńczona jest koronkowym fryzem ceramicznym. Szczyt zachodni schodkowany, rozczłonkowany pinaklami z bogatą dekoracją w postaci ślepych maswerków i blend.
Od strony południowej znajduje się wejście do podziemnej krypty, umiejscowionej pod środkowym przęsłem nawy. Posiada ona sklepienie kolebkowe. Obok wejścia do krypty znajduje się portal południowy o uskokowych, profilowanych ościeżach, wykonanych z cegły. Zwieńczony jest on łukiem odcinkowym.
Od wschodu kościół zamknięty jest pięciobocznie. Od północy zachowały się pomieszczenia kaplicy i zakrystii. Wiedzie do nich zewnętrzne, portalowe wejście pod klasycystycznym baldachimem. W ścianie północnej znajduje się też doskonale zachowana wnęka jałmużnicza, posiadająca kamienne ościeża z płaskorzeźbą świętych Piotra i Pawła.
Wnętrze posiada obecnie strop drewniany (pseudosklepienie) z plafonem po środku, który wypełniają malowane sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Wciągnięte do wnętrza skarpy tworzą wieniec płytkich kaplic, w których zachowały się sklepienia krzyżowo-żebrowe.
Kościół kryty jest ceramicznym dachem dwuspadowym, od wschodu zamkniętym pięciobocznie. Z dachu wyrasta sygnaturka z latarnią i charakterystycznym barokowym hełmem, krytym miedzią z kulą i iglicą.
Wyposażenie:
Mimo burzliwych dziejów kościoła i licznych remontów, przetrwało do naszych czasów wiele wartościowych obiektów.
- Na elewacjach zewnętrznych i wewnątrz zakrystii oryginalne terrakotowe konsole w postaci głów ludzkich reprezentujących cztery pokolenia mieszczan szczecińskich.
- Na elewacji północnej nisza jałmużnicza z XV wieku oraz dwie płyty z wapienia z końca XIV wieku, wyobrażające św. Piotra i Pawła.
- We wnętrzu płyty nagrobne z XVII i XVIII wieku.
- Barokowy obraz na desce przedstawiający Zmartwychwstanie Jezusa.
- Polichromowany strop z 1702 roku z przedstawieniami nawiązującymi do Apokalipsy św. Jana.
- Trzy świeczniki szesnastoramienne z 1661, 1702 i 1703 roku.
- Cztery lichtarze z 1702 i 1741 roku oraz pięć lichtarzy z XIX wieku.
- W sygnaturce dzwon z 1677 roku odlany przez Lorentza Köckeritza w 1677 roku.
