KAMIEŃ POMORSKI ( Cammin )
województwo: zachodniopomorskie
powiat: kamieński
gmina: Kamień Pomorski
diecezja: szczecińsko-kamieńska
dekanat: Kamień Pomorski
parafia: Kamień Pomorski - filia pw. św. Mikołaja
Magnesem przyciągającym corocznie do Kamienia rzesze turystów jest bez wątpienia katedra pw. św. Jana Chrzciciela i jej organy. Warto jednak potrudzić się nieco, by odwiedzić jeszcze świątynię Najświętszej Maryi Panny, znajdującą się niedaleko katedry, a zwłaszcza malowniczo położony kościółek św. Mikołaja. Został on wzniesiony przed rokiem 1335 na szczycie wzgórza na południe od lokacyjnego miasta w miejscu słowiańskiego cmentarzyska.
Źródła
- Pod rokiem 1335 wspomina się zarządcę tej świątyni wikariusz katedralnego Woltera.
- W XVII wieku do korpusu świątyni dobudowano wieżę, kruchtę i zakrystię.
- Pastor L.J. Rhane dokonał w roku 1686 częściowej przebudowy i restauracji świątyni.
- W latach następnych pastor A. Rosenfeldt wzniósł nową wieżę.
- Po roku 1945 kościół nieużytkowany ulegał dewastacji.
- W latach 60 XX wieku przeprowadzono prace adaptacyjne przystosowując wnętrze do pełnienia roli muzeum regionalnego.
- 1 maja 1994 roku świątynię przywrócono do kultu jako kościół filialny pw. św. Mikołaja (patrona rybaków)
Architektura:
Kościół św. Mikołaja wzniesiony poza miastem na wyniosłym wzgórzu będącym wcześniej słowiańskim cmentarzyskiem pełnić miał rolę kaplicy cmentarnej. Nie wiadomo dokładnie kiedy świątynia ta powstała. Niektórzy utrzymują, iż zręby jej powstały jeszcze w XIII wieku. Na pewno istniała już w 1335 roku i oprócz funkcji kaplicy cmentarnej pełniła też rolę kościoła filjalnego, szczególnie dla ludności z okolicznych osad słowiańskich. Przyjęte dla niej wezwanie św. Mikołaja (patrona rybaków i żeglarzy) każe upatrywać w fundatorach tego kościoła ludzi związanych z morzem. Wzniesiony przez nich kościół przyjął formę orientowanej, salowej świątyni, wybudowanej na planie prostokąta z eliptycznym prezbiterium. Ze względu na niewielkie rozmiary obiektu (14,8x8,4 m) przyjęto w nim typowe dla kościółków pełniących rolę kaplic szpitalnych czy cmentarnych, bezwieżowe rozwiązanie elewacji zachodniej z rozbudowanym szczytem. Całość opięta była skarpami i posiadała sklepienia krzyżowe, kryte ceramicznym dachem dwuspadowym. Wejścia portalowe usytuowano w ścianie zachodniej i południowej. W XVII wieku od zachodu dobudowano wieżę, od południa kruchtę i zakrystię po stronie północnej. Dokonano też przebudowy świątyni. W stanie takim zachowała się aż do dnia dzisiejszego.
Elewacje wszystkich ścian i wieża wykonane są z cegły z niewielkim udziałem kamienia narzutowego, szczególnie w partii fundamentowej. Staranne wiązanie i spoinowanie cegieł wskazuje, iż pierwotnie ściany zewnętrzne i wewnętrzne nie były tynkowane. Obecnie jedynie wewnętrzne ściany do połowy swej wysokości wolne są od tynku, ukazując kunszt ówczesnych budowniczych, rytm ostrołukowych wnęk jak również przypuszczalny układ przęseł i rodzaj zastosowanych sklepień. Przypuszcza się, że wnętrze kościoła podzielone było na dwa przęsła nawowe kryte sklepieniem krzyżowym i jedno trójdzielne przęsło prezbiterialne. Rozwiązanie to miałoby swą analogię w sklepieniu chóru kościoła św. Mikołaja w Stralsundzie. Obecnie kościół posiada strop prosty, belkowany.
Z pierwotnego oskarpowania ścian zachowały się tylko trzy skarpy przy prezbiterium, jedna przy ścianie północnej i dwie w narożach ściany zachodniej. Resztę skarp rozebrano w trakcie wznoszenia przybudówek kruchty i zakrystii. Kruchta założona na planie kwadratu posiada w elewacji północnej renesansowy szczyt oraz dwa ostrołukowe okna. Wnętrze posiada strop drewniany, kryty ceramicznym dachem dwuspadowym, poprzecznym w stosunku do nawy głównej. Analogicznie rozwiązano południową kruchtę, przez którą wiedzie wejście do świątyni. W zachodnim przęśle elewacji południowej mieścił się portal, niesymetrycznie wkomponowany w płaszczyznę muru między skarpami.
Z pierwotnych otworów okiennych zachowało się tylko jedno (obecnie zamurowane) we wnęce między oporami sklepiennymi na osi kościoła w prezbiterium. Pozostałe otwory okienne są tworem późniejszej XVII wiecznej przebudowy kościoła.
W tym samym czasie od zachodu dobudowano wieżę (zastąpiła ona wcześniejszą zapewne drewnianą), której trzon stanowią cztery potężne skarpy zabudowane ściankami i podzielone na kondygnacje. Na skarpach tych wsparta jest drewniana konstrukcja szpiczastego hełmu krytego drewnianą rybią łuską, zakończonego kólą i iglicą z horągiewką. Wieża w swej dolnej kondygnacji otwarta jest na cztery strony półokrągłymi arkadami, w części centralnej posiada dekorację maswerkową, a w szczycie okna szczelinowe. Na tej kondygnacji osadzony jest też niewielki dzwon. Pozostałością zachodniego, gotyckiego szczytu są dziś tylko fragmenty blend znajdujące się po obu stronach wieży.
Elewacje wszystkich ścian i wieża wykonane są z cegły z niewielkim udziałem kamienia narzutowego, szczególnie w partii fundamentowej. Staranne wiązanie i spoinowanie cegieł wskazuje, iż pierwotnie ściany zewnętrzne i wewnętrzne nie były tynkowane. Obecnie jedynie wewnętrzne ściany do połowy swej wysokości wolne są od tynku, ukazując kunszt ówczesnych budowniczych, rytm ostrołukowych wnęk jak również przypuszczalny układ przęseł i rodzaj zastosowanych sklepień. Przypuszcza się, że wnętrze kościoła podzielone było na dwa przęsła nawowe kryte sklepieniem krzyżowym i jedno trójdzielne przęsło prezbiterialne. Rozwiązanie to miałoby swą analogię w sklepieniu chóru kościoła św. Mikołaja w Stralsundzie. Obecnie kościół posiada strop prosty, belkowany.
Z pierwotnego oskarpowania ścian zachowały się tylko trzy skarpy przy prezbiterium, jedna przy ścianie północnej i dwie w narożach ściany zachodniej. Resztę skarp rozebrano w trakcie wznoszenia przybudówek kruchty i zakrystii. Kruchta założona na planie kwadratu posiada w elewacji północnej renesansowy szczyt oraz dwa ostrołukowe okna. Wnętrze posiada strop drewniany, kryty ceramicznym dachem dwuspadowym, poprzecznym w stosunku do nawy głównej. Analogicznie rozwiązano południową kruchtę, przez którą wiedzie wejście do świątyni. W zachodnim przęśle elewacji południowej mieścił się portal, niesymetrycznie wkomponowany w płaszczyznę muru między skarpami.
Z pierwotnych otworów okiennych zachowało się tylko jedno (obecnie zamurowane) we wnęce między oporami sklepiennymi na osi kościoła w prezbiterium. Pozostałe otwory okienne są tworem późniejszej XVII wiecznej przebudowy kościoła.
W tym samym czasie od zachodu dobudowano wieżę (zastąpiła ona wcześniejszą zapewne drewnianą), której trzon stanowią cztery potężne skarpy zabudowane ściankami i podzielone na kondygnacje. Na skarpach tych wsparta jest drewniana konstrukcja szpiczastego hełmu krytego drewnianą rybią łuską, zakończonego kólą i iglicą z horągiewką. Wieża w swej dolnej kondygnacji otwarta jest na cztery strony półokrągłymi arkadami, w części centralnej posiada dekorację maswerkową, a w szczycie okna szczelinowe. Na tej kondygnacji osadzony jest też niewielki dzwon. Pozostałością zachodniego, gotyckiego szczytu są dziś tylko fragmenty blend znajdujące się po obu stronach wieży.
Wyposażenie:
Wyposażenie kościoła w nieznanym nam stanie szczęśliwie przetrwało lata wojenne, później jednak, aż do roku 1960, w którym ówczene władze adoptowały świątynię na muzeum regionalne, ulegało ciągłej dewastacji i rozproszeniu. Dzisiaj znamy je jedynie dzięki zachowanej dokumentacji.
- Ołtarz powstały w wyniku kompilacji części gotyckich i barokowych ustawiony był na osi kościoła. Zgodnie z zachowanym zdjęciem murowana mensa ołtarzowa nadbudowana była drewnianą, barokową szafą ołtarzową, obramioną kręconymi kolumienkami i oplecioną wicią winorośli i liści akantu z wkomponowanymi postaciami aniołków. W części centralnej zawierał środek XIV wiecznego tryptyku z postacią Madonny i towarzyszącymi jej świętymi. Skrzydła boczne pochodzące z XVI wieku zawierały postacie 12 świątych. Całość ołtarza zwieńczona była krucyfiksem z połowy XIV wieku. Na gzymsie ołtarza ustawione były postacie Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty dopełniające scenę pasji. Nadstawa i wieńczący ją krucyfiks znajdują się obecnie w katedrze kamieńskiej. Figura Matki Boskiej gości w Toruniu na UMK. Reszta figur uległa rozproszeniu.
- Ambona barokowa.
- Empory.
