KOSEROW (Kosarzów, ew. Kozarzewo)

Bundesland: Mecklenburg-Vorpommern

Landkreis: Vorpommern-Greifswald

Niewielkie miasteczko gminne, określane mianem nadmorskiego kurortu, położone w północnej części wyspy Usedom, w najwęższym miejscu przesmyku pomiędzy wodami Bałtyku i zatoki Achterwasser, usytuowane przy głównej szosie łączącej Wolgast (17 km) i Świnoujście (24 km). Początki osady sięgają czasów słowiańskiego osadnictwa, jednak pierwsza historyczna wzmianka o „Cuzerowe” pojawiła się dopiero w 1347 roku. Słowiański źródłosłów charakteryzuje to miejsce jako „piaszczystą glebę, na której mogą żyć tylko kozy”. W czasie wojny trzydziestoletniej osada została splądrowana, a dzwony kościelne zrabowane i złożone w Świnoujściu. Zgodnie z ustaleniami pokoju westfalskiego z 1648 roku, miasteczko Koserow przypadło Szwedom. Po pokoju sztokholmskim z 1720 roku przeszło pod panowanie Prus. Na początku XIX wieku z przybrzeżnych rejonów Bałtyku wydobywano duże ilości kamieni, z których pobudowano falochrony w Świnoujściu. W okresie romantyzmu powstało opowiadanie utożsamiające podwodne zwały kamieni z legendarną Vinetą. W roku 1820 wzniesiono pierwsze chaty solne służące do przechowywania i przerobu ryb. W okresie tym Koserow był jedną z najbiedniejszych gmin na wyspie Uznam. Miary biedy dopełniła katastrofalna w skutkach powódź z 1872 roku, podczas której morze przerwało mierzeję pomiędzy Koserow i Zempin. Pod koniec XIX wieku pojawił się trend na wypoczynek na nadmorskich plażach. W Koserow wybudowano kompleks hali plażowej z przebieralniami dla kobiet i mężczyzn. W roku 1911 wybudowano stację kolejową linii Wolgast – Ahlbeck z przeprawą promową w Wolgaście. W latach 70. XX wieku zbudowano drogową obwodnicę miasteczka. Od 1993 do 2013 roku gmina posiadała nowe molo z placem promenadowym i miejscem cumowania statków wycieczkowych. 22 czerwca 2021 roku oddane zostało do użytku nowe molo o długości 280 metrów z przystanią dla łodzi i miejscami siedzącymi. W tym samym czasie powstał duży plac kempingowy. Przez Koserow przebiega linia kolejowa Züssow - Wolgast - Świnoujście.

Źródła

- Kościół wybudowano w drugiej połowie XIII wieku w formie niewielkiej kamiennej kaplicy.

- Na początku XV wieku rozbudowano go w kierunku zachodnim o nawę główną i wieżę zachodnią.

- W latach 1875-1897 przeprowadzono gruntowny remont kościoła. Częściowo odnowiono południową ścianę nawy oraz całkowicie odnowiono górną część wieży.

Architektura

Kościół usytuowano w centrum osady na niewielkim owalnym placu pośród wiejskiej zabudowy. Otrzymał prosty salowy układ o planie prostokąta. Ściany, posadowione na kamiennym fundamencie, wymurowano z kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne poziome warstwy. W przyziemiu narożników ułożono duże głazy narzutowe pełniące rolę kamieni oporowych. Wnętrze zamknięto pierwotnie płaskim stropem belkowym oraz dachem dwuspadowym krytym dachówką.

W XV wieku, częściowo uszkodzone ściany przemurowano, dobudowując korpus nawowy zamknięty od zachodu masywem wieży. Nawa, nieco tylko szersza od prezbiterium, otrzymała plan prostokąta ujętego narożnymi skarpami. Z kolei masyw wieży wzniesiono na planie kwadratu. Do wymurowania przyziemi nowych partii kościoła pozyskano kamień z rozebranych do połowy ścian prezbiterium. Górne partie wzniesiono z cegły ręcznie formowanej oraz polnych otoczaków. Ceglane obramienia otrzymały portale oraz okna. W XIX wieku zmieniono nieco kont nachylenia dachów uzyskując niemal identyczne połacie nad nawą i częścią prezbiterialną. Płaski strop belkowy zastąpiono odeskowanym stropem beczkowym, przełamanym w czterech miejscach, tworzącym imitację odwróconego kadłuba żaglowca.

Najstarszą częścią kościoła jest prezbiterium, wymurowane w dolnej partii z kwadr kamiennych, w górnej z formowanej ręcznie cegły. Szczyt wschodni ozdobiono kompozycją płytkich blend ostrołukowych oddzielonych ozdobnymi ceglanymi fryzami ząbkowymi. Pośrodku podstawy szczytu wykonano duże pojedyncze okno, zamknięte pierwotnie ostrołukiem, obecnie łukiem odcinkowym. Poniżej, na osi ściany wschodniej, osadzono okno o szerokim ostrołukowo zamkniętym ościeżu wykonanym z profilowanej kształtki ceglanej. W XIX wieku najpierw wykonano nowe, bardziej ostrołukowe ościeże, by w końcu zamurować samo okno.

Wejścia do prezbiterium usytuowano pośrodku ściany północnej oraz w zachodnim krańcu ściany południowej. Portal południowy otrzymał uskokowe ościeże profilowane kształtką w formie wałka. Ostatni uskok ościeża przemurowano. Po stronie wewnętrznej ościeże ujęte zostało niszą zamkniętą łukiem odcinkowym. Portal północny, znacznie węższy, otrzymał proste ceglane ościeże zamknięte ostrołukiem. Ujęty został nieco szerszą niszą zamkniętą łukiem odcinkowym. Zapewne w XIX wieku został zamurowany. Po stronie wewnętrznej zachowano ostrołukową niszę.

W ścianie południowej prezbiterium osadzono dwa okna zamknięte ostrołukami i skośnymi parapetami. Uskokowe ościeża wypełniono profilowaną kształtką w formie wałka. Także i te otwory nie oparły się drobnym przemurowaniom. W ścianie północnej prezbiterium usytuowano tylko jeden otwór okienny, od nowa wymurowany.

Przestrzeń prezbiterium oddzielono od nawy krótkimi parawanowymi ścianami, stylizowanymi zewnętrznie na przypory. Nawa otrzymała plan prostokąta, nieco szerszego od prezbiterium. Ścianę północną wymurowano w całości z kamieni polnych bez zachowania ciągłości wątku i otynkowano. Ścianę południową w dolnej partii wymurowano z kwadr kamiennych, a od wysokości parapetów okien w cegle.

Wejście portalowe usytuowano jedynie w ścianie północnej. Czterouskokowe ościeże zamknięte ostrołukiem wykonano z cegły. W XIX wieku zostało ono zamurowane. W ścianie tej osadzono również dwa niewielki okna o prostych ceglanych ościeżach, zamkniętych ostrołukiem. Z kolei w ścianie południowej wymurowano trzy otwory okienne o formie identycznej do tych w prezbiterium.

Obecność zachodnich skarp narożnikowych wskazywać może, iż pierwotnie nie planowano wieży zachodniej. Potwierdza to ślad szczytu zachodniego widoczny na wschodniej ścianie wieży. Powstałe w późniejszym okresie półszczyty przyozdobiono ostrołukowymi blendami. Również portal usytuowany w ścianie zachodniej nawy (obecnie w kruchcie wieży) o trójuskokowym ostrołukowo zamkniętym ościeżu należy do tego pierwotnego rozwiązania.

Wieża zachodnia o planie kwadratu powstała jako ostatni element rozbudowy kościoła. Partie przyziemia wymurowano z kamieni polnych, wyższe z cegły. Podziały kondygnacyjne odzwierciedlono pasem prostych gzymsów powstałych przez wysunięcie warstwy cegieł przed lico muru. Całość zamknięto dachem dwuspadowym z prostymi lukarnami dźwiękowymi przesłoniętymi żaluzjami. W trzech ścianach górnej kondygnacji wieży, osadzono niewielkie otwory okienne o uskokowych ościeżach zamkniętych ostrołukami. Ujęto je szerokimi ostrołukowymi niszami. W XIX wieku w przemurowanej niszy zachodniej wykonano rozetę okienną ujętą trójuskokową ostrołukową blendą. Wejście do kruchty wieżowej usytuowano w podstawie zachodniej ściany. Szeroki portal o trójuskokowym profilowanym ościeżu zamknięto ostrołukiem. Ostrołukowy wykrój otrzymały również drzwi.

Plac kościelny o owalnym zarysie otoczono kamiennym murem z bramką od strony południowej. Przez wieki pełnił funkcję lokalnej nekropolii. Pośród otaczającego kosciół starodrzewu zachowało się kilka żeliwnych krzyży nagrobnych.

Wyposażenie

- Ołtarz wykonany około 1500 roku w warsztacie w Stralsundzie. Tryptyk z podwójnie łamanymi skrzydłami. W szafie scena figuralna przedstawiająca pasję pod krzyżem. W skrzydłach rzeźbione wyobrażenia świętych, na lewym skrzydle: apostołowie Piotr i Paweł oraz św. Katarzyna i św. Barbara, na prawym skrzydle: biskup i święta oraz św. Anna i św. Krzysztof.

Na obu zamknięciach skrzydeł wysokiej jakości malowidła przedstawiają święte kobiety w strojach z epoki. Po lewej stronie Urszula i Maria Magdalena, po prawej Małgorzata i Agnieszka.

- Krucyfiks późnogotycki dębowy o wysokości około 2,33 m., wykonany w nieznanym warsztacie około 1400 roku. Usytuowany obecnie na północnej ścianie prezbiterium. Prawdopodobnie należał do grupy tzw. krucyfiksów włosowych, na szczycie głowy zachowało się bowiem jedenaście otworów ułożonych w okrąg z pozostałościami drewnianych gwoździ. Według legendy pochodzić miał ze szwedzkiego statku, który ponad 500 lat temu osiadł na mieliźnie u wybrzeży Koserow. Popularnie nazywany jest Krzyżem Vineta, od zaginionej Vinety.

- Chrzcielnica wykonana współcześnie w formie ceglanej podstawy w drewnianym kwadratowym blatem i osadzoną pośrodku XVII wieczną misą chrzcielną. W dnie misy przedstawienie „Grzechu pierworodnego”. Szeroki kołnierz zdobiony motywem roślinnym.

- Organy zbudowane w 1897 roku w szczecińskim warsztacie Barnima Grüneberga na zachodniej emporze kościoła. Prosty prospekt architektoniczny w stylu neogotyckim rozczłonkowany na trzy pola z piszczałkami frontowymi. Podwyższone pole środkowe zamknięte szczytem z trójliściem i kwiatonem z zwieńczeniu. Pola boczne zwieńczone krenelażem i sterczynami. Pierwotnie instrument posiadał jeden manuał, pedał i łanie dziewięć rejestrów. Podczas renowacji przeprowadzonej w 1977 roku przez firmę Schuster z Zittau, organy powiększono do czterech rejestrów w pedale i siedmiu rejestrów w manuale. Kolejną renowację przeprowadził w 1994 roku warsztat budowy i renowacji organów Rainera Woltera z Zudar na Rugii. Podczas renowacji w 2012 roku, meklemburski organomistrz Wolfgang Nußbücker z Plau am See przywrócił pierwotną dyspozycję:

Manual C-f3

Bordun 16'

Principal 8'

Gedackt 8'

Salicional 8'

Octave 4'

Floete 4'

Mixtur II-III 2 2/3'

Pedal C-d1

Subbass 16'

Violon 8'

- Świeczniki ołtarzowe z połowy XVII wieku wykonane z mosiądzu.

- Dzwony. Kościół posiadał pierwotnie trzy dzwony. Dwa z nich zostały skradzione podczas wojny trzydziestoletniej. Trzeci z dzwonów pękł w 1883 roku i trzy lata później został na nowo odlany w szczecińskiej ludwisarni Voss. Poświęcono go w pierwszy dzień Bożego Narodzenia w 1886 roku. 3 lipca 2011 roku zawieszono drugi dzwon. Waga 541 kg, średnica 98 cm. Na płaszczu inskrypcja: EINE FESTE BURG IST UNSER GOTT * Koserow 2011 (Naszą twierdzą – obroną – jest nasz Bóg).

- Żyrandol mosiężny, elektryczny, ufundowany w 1900 roku przez rybaków z Zempin.

- Statek wotywny zawieszony pod południową emporą w nawie kościoła. Fregata o wymiarach: długość 107 cm, szerokość 16,5 cm i wysokość 101 cm. Zbudowana została w roku 1823 przez J. Labahna z Ückeritz. Według przekazów model ten został podarowany kościołowi w Koserow przez jednego lub kilku rybaków z Ückeritz po udanej akcji ratunkowej na morzu.

Architektura Pomorza