Architektura Pomorza

 

Duża wieś położona w odległości ok. 9 km na południowy zachód od miasteczka Penkun. Średniowieczny rodowód osady potwierdzają przekazy źródłowe oraz zachowany owalnicowy układ zabudowy. Przez wiele wieków osada stanowiła własność rodów rycerskich, które posiadały tu swój zamek przekształcony w późniejszym okresie w pałac (w latach 1699 - 1784 ród von Osten, Berghaus Lb II 2, 1728.)

Pieczę nad pałacem sprawuje obecnie fundacja Collegium Wartinum, która w odbudowywanej rezydencji animuje działalność kulturalno-oświatową we współpracy z Akademią Europejską.

- Kościół wybudowano w połowie XIII wieku.

- W XVIII wieku kościół był filią parafii w Blumberg.

- W roku 1723 za kwotę 264 talarów przeprowadzono remont wieży.

- W latach 1733-1734 przeprowadzono gruntowną naprawę kościoła, wymieniono pokrycie dachowe, naprawiono ościeża okien oraz przyziemie murów.  

- W roku 1744 Joachim Wagner z Berlina wybudował organy. W późniejszym okresie dyspozycję głosową rozszerzył Christian Friedrich Voigt.

- W 1750 roku zainstalowano na wieży mechanizm zegarowy.

- W roku 1764 dokonano naprawy wieży oraz dachu kościoła.

- W roku 1853 za kwotę 2900 talarów dokonano gruntownej renowacji kościoła, znacznie powiększając okna.  

- W 1928 roku ponownie wymieniono pokrycie dachowe.

- W roku 1929 ufundowano dwa staliwne dzwony, zastępując nimi między innymi wcześniejszy dzwon z 1674 roku zarekwirowany przez armię niemiecką podczas I wojny światowej. 

- W latach 1930 przeprowadzono renowację wieży.

- W roku 1938 wyremontowano wnętrze kościoła.

- Podczas II wojny światowej kościół został poważnie uszkodzony.

- Zniszczenia naprawione zostały w 1946 roku przez przedsiębiorcę budowlanego Woltera.

- W latach 1993-1998 przeprowadzono gruntowny remont wieży.

- W roku 1999 odnowiono wnętrze kościoła. Prace wykonał Gerhard Czerny z Petershagen.

Kościół usytuowano pośrodku miejscowości na prostokątnej parceli wydzielonej kamiennym murem. Układ, typowy dla sakralnego budownictwa wiejskiego tego okresu, składa się z prostokątnej salowej nawy (19 x 10,3 m) oraz nieco szerszego i wyższego masywu wieżowego (7,5 x 13,5 m). W późniejszym okresie dodano dwie przybudówki, zakrystię oraz kryptę.

 

Wszystkie ściany nawy i masywu wieżowego posadowione na kamiennym fundamencie wymurowano z dokładnie obrobionych kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne warstwy (nawa 23 warstwy, wieża 40 warstw). Jedynie w górnych partiach muru użyto słabiej obrobionych kwadr a wszelkie nierówności niwelowano zaprawą z ułomkami kamiennymi. Koronę murów zakończono profilowanym gzymsem ceglanym.

 

Jednoprzestrzenna nawa kościoła wzniesiona została na planie prostokąta. W ścianach północnej i południowej osadzone były na przestrzał po cztery okna oraz dwa portale. W późniejszym okresie okna przemurowano znacznie wydłużając i poszerzając ościeża, portale zaś zostały zamurowane. Relikt pierwotnego okna zachował się w ścianie południowej nawy, bezpośrednio nad kalenicą dachu kruchty. Wąskie, rozglifione obustronnie ościeża wykonane z dokładnie obrobionych kwadr i klińców granitowych zamknięte były delikatnym ostrołukiem. W ścianie wschodniej znajdowała się triada okien o identycznym wykroju w układzie piramidalnym. Okno środkowe zamurowano a boczne przemurowano. Szczyt wschodni wymurowany z kamienia polnego zastąpiono w XIX wieku ceglanym. Krawędzie ozdobiono dekoracyjnymi gzymsami oraz sterczynami kostkowymi. Wewnątrz osadzono ostrołukowe biforium.  

Portale znajdujące się w ścianach północnej i południowej zostały wykonane z dokładnie obrobionych kwadr i klińców granitowych. Dwuuskokowe ościeża zamknięte są delikatnym ostrołukiem. Ościeże portalu południowego zostało częściowo zniszczone w trakcie przemurowywania okien. W trakcie prac renowacyjnych portale zamurowano. Pozostał jedynie portal południowy łączący obecnie przestrzeń kruchty południowej z nawą.

 

Wnętrze nawy zamknięte jest płaskim stropem belkowym oraz dwuspadowym dachem krytym dachówką ceramiczną.

 

W nieustalonym okresie do obu stron korpusu nawowego dobudowano dwie przybudówki o planie kwadratu. Zamknięto je płaskimi stropami oraz dwuspadowymi dachami poprzecznymi do osi kościoła z dekoracyjnymi szczytami. Pierwszą usytuowano niemal pośrodku ściany południowej. Mury wzniesiono z kamienia narzutowego łączonego zaprawą wapienną i ostatnio na nowo otynkowano. Wyprawą tynkarską pokryto również szczyt, który posiada prosty gzyms okapnikowy oraz centralnie osadzony okulus doświetlający poddasze. Wydaje się, że szczyt mógł być pierwotnie zwieńczony sterczynami kostkowymi analogicznie do szczytu wschodniego nawy. W ścianie południowej znajduje się portal wejściowy o prostym jednouskokowym ościeżu zamkniętym łukiem odcinkowym z dekoracyjną opaską tynkarską. Przybudówka ta spełnia funkcję kruchty. Druga przybudówka zlokalizowana jest przy wschodnim skraju ściany północnej. Mury wzniesiono z cegły gotyckiej i otynkowano. Podczas ostatnich prac renowacyjnych usunięto tynk pozostawiając jedynie opaski tynkarskie na ościeżach portalu i okien, fryzu i gzymsów oraz wewnątrz blend szczytowych.

 

Szczyt wschodni rozczłonkowany jest centralną blendą o ostrołukowym zamknięciu oraz dwiema blendami uciętymi przez krawędzie szczytu. W ścianach bocznych osadzone są centralnie okna o szerokim jednouskokowym ościeżu zamkniętym ostrołukiem. W ścianie północnej znajduje się wejście o prostym ościeżu zamkniętym łukiem odcinkowym. Przybudówka ta pełniła początkowo funkcję zakrystii, później przemianowana została na kaplicę grobową.  

 

Masyw wieżowy wzniesiono na planie prostokąta nieco szerszego od nawy. Podzielono go na trzy wyraźne kondygnacje. Kamienna dwukondygnacyjna podstawa podzielona jest zewnętrznym gzymsem kordonowym. Przestrzeń kruchty otwarta jest na nawę wąskim ostrołukowym przejściem w przeciwieństwie do szerokich łuków spotykanych w innych kościołach. Wnętrze doświetlone jest wąskimi oknami szczelinowymi oraz niewielkimi okulusami w obramieniu ceglanym. Wykonano je wtórnie prawdopodobnie dla wyprowadzenia i zainstalowania mechanizmu zegarowego oraz cyferblatów.

 

W ścianie zachodniej osadzony jest portal o trójuskokowym ościeżu wykonanym z dokładnie obrobionych kwadr i klińców granitowych zamkniętych delikatnym ostrołukiem z elementem zwornikowym. Ponad portalem znajduje się skromna dekoracja w postaci trzech blend o płytkich ościeżach zamkniętych łukiem pełnym. W blendzie środkowej osadzone jest okno szczelinowe. Trzecia kondygnacja posiada konstrukcję szkieletową szalowaną, wzniesioną na planie kwadratu zamkniętą po bokach półszczytami i dachami pulpitowymi. Niewielkie okna przysłonięte żaluzjami doświetlają wnętrze oraz umożliwiają rozchodzenie się dźwięku dzwonów. Całość zamknięta jest szpiczastym ostrosłupowym hełmem zakończonym iglicą z kulą i gwiazdą.  

 

Plac kościelny o kwadratowym zarysie otoczony jest wysokim kamiennym murem z bramą od północy i furtą od wschodu oraz południa. Szczególnie okazałą jest brama północna wymurowana z kamieni polnych z dodatkiem cegły. Przejazd zamknięty jest szerokim ostrołukiem i dwuskrzydłowymi wrotami. Dekoracyjne zwieńczenie flankowane blendowanymi sterczynami oraz krenelażem wsparte jest na łuku odcinkowym. Sąsiadujące z bramą fragmenty kamiennego muru nadbudowane zostały cegłą. Mur ten bowiem oddzielał parcelę kościelną od terenu pałacowego. Bramka w murze wschodnim o uskokowym ościeżu zamkniętym łukiem koszowym również zwieńczona jest dekoracyjnym szczytem z krenelażem.

 

Teren kościelny spełniał funkcję lokalnej nekropolii. Mimo jej zamknięcia część mogiły zachowała się po dzień dzisiejszy. Po stronie południowej kościoła wzniesiono pomnik poświęcony wywodzącym się z Wartin poległym w dwóch wojnach światowych żołnierzom Wermachtu.                         

- Ołtarz ambonowy wykonany przed 1715 rokiem, jeden z największych ołtarzy barokowych na Pomorzu Zachodnim. Na płycinach między innymi tarcze herbowe rodu von Osten.  

- Jednomanuałowe organy wzniesione w 1744 roku przez Joachima Wagnera z Berlina. Pod koniec XVIII wieku stół gry odłączono od instrumentu i umieszczono na emporze przed prospektem. Następne zmiany rozszerzające możliwości instrumentu wprowadzono w roku 1850 oraz 1900. Dodano między innymi niewielki pedał. W trosce o zachowanie lokalnej kultury muzycznej podjęto starania by instrumentowi przywrócić pierwotną formę i dyspozycję. Joachim Wagner żyjący na przełomie 1690-1749, był jednym z najlepszych organomistrzów na terenie Marchii. Szczytowa działalność prowadzonego przez niego warsztatu przypadła na początek XVIII wieku. Powstałe dzieła wyróżniają się techniczną samorodnością, innowacją i fachowością.

- Anioł chrzcielny z 1709 roku.

- XVII wieczny żyrandol ośmioramienny odlany z brązu z przedstawieniem siedzącego mężczyzny.

- Dzwony spiżowe odlane w Szczecinie: większy przez Jacoba Mangolda oraz mniejszy przez Lorenza Köckeritz w 1674 roku (zarekwirowane na potrzeby wojenne. Nowe dzwony staliwne ufundowano w 1929 roku.