Architektura Pomorza

- Pod rokiem 1290 źródła wymieniły proboszcza Heinricha (Henricus prepositus w Pozwolch). Pommersches Urkundenbuch I, 283.

- W 1354 roku Pasewalk powraca do książąt pomorskich.

- w 1408 roku wymieniono istniejący w mieście szpital świętego Grzegorza (St. Georg), a w 1426 szpital Ducha Świętego (Heiligengeist).

- w roku 1445 miasto oblegane było bezskutecznie przez margrabiego Fryderyka II, Kantzow II, 659.

- W 1615 roku spaliła się duża część miasta dolnego z kościołem Nicolaikirche.

- Pożary niszczyły miasto jeszcze wielokrotnie w 1630 i 1702 roku.

Nie wiadomo kiedy dokładnie powstał kościół św. Mikołaja. Sama data nadania go klasztorowi w Grobe dotyczyć może zarówno kościoła wzniesionego, jak i będącego w trakcie budowy. Powszechnie przyjmuje się dzisiaj przełom XII i XIII wieku jako czas powstania świątyni. Lokowano ją w starej, słowiańskiej części osady w pobliżu powstałego wiek później rynku miasta lokacyjnego. Jest to najstarsza świątynia miasta i jedna z najstarszych wzniesionych na Pomorzu Zachodnim. Z biegiem lat substancja budowlana ulegała wielu kataklizmom i przebudową.

 

Trudno jest cokolwiek powiedzieć o formie pierwotnej świątyni. Patronat klasztorny wskazywałby na salowe rozwiązanie wnętrza z prosto zamkniętym prezbiterium i być może bez wieży zachodniej. Proporcje mocno wydłużonej, prostokątnej nawy wydają się to potwierdzać. Aspiracje rozwijającego się coraz dynamiczniej ośrodka wymusiz z kolei zastosowanie bardziej złożonego założenia opartego o plan krzyża z wieżą od zachodu (rozwiązanie bliźniacze w stosunku do kościoła św. Mikołaja w Gryfinie). Ostatnie badania i sugestie wskazują na dwuetapowy przebieg prac budowlanych. Prawdopodobnie salowa pierwotnie świątynia w niedługim odstępie czasowym rozbudowana została do obecnej formy. Ślady tych różnic chronologicznych między poszczególnymi etapami budowy widoczne są w szwach murów między częścią nawową, ramionami transeptu i wieżą. Warstwy kwadr przesunięte są nieznacznie względem siebie a szew jest mało estetyczny. Utrzymuje się, że rozbudowa nastąpić musiała jeszcze w XIII wieku. Ściany tych najstarszych części budowli wzniesiono z dokładnie obrobionych kwadr granitowych ułożonych w regularne poziome warstwy (33 w ścianach nawy i 44 w podstawie wieży).

 

Do wnętrza świątyni wchodziło się przez portale o uskokowych ościeżach zamkniętych ostrołukiem. Ich liczba trudna jest dzisiaj do ustalenie. Obok portalu wieżowego (zostanie on omówiony poniżej) widoczny jest jeszcze relikt portalu w południowej ścianie nawy. Posiada on prawdopodobnie dwu lub trójuskokowe ościeża wykonane z kwadr granitowych, zamknięte delikatnym ostrołukiem bez elementu zwornikowego. Dwa następne portale znajdują się w przeciwległych ścianach (północnej i południowej) skrzydeł transeptu. Brak osiowości w ich osadzeniu może sugerować, iż zostały one wykonane w litej ścianie pozbawionej pierwotnie portali. Bogatszy w formie jest portal południowy. Posiada on cztery uskoki (o jeden więcej niż w północnym) profilowane kształtką ceglaną. We wklęsłym holkielu wewnętrznego ościeża znajdują się guzy. Dolny fragment ościeży jest obecnie zatynkowany prawdopodobnie ze względu na ich znaczne uszkodzenie.

 

Otwory okienne posiadały typową dla romanizmu formę. Granitowe, mocno rozglifione na zewnątrz ościeża, zamknięte były łukiem półokrągłym i ukośnym parapetem. Ich rozmieszczenie i liczba trudne są do ustalenia. W wyniku późniejszej przebudowy zostały one zastąpione obecnymi bądź zamurowane jak te, których relikty zachowały się w południowej ścianie nawy.

 

Skrzydła transeptu choć z pozoru wydają się być bliźniacze posiadają jednak istotne różnice. W skrzydle południowym zastosowano przypory narożne, których brakuje po stronie północnej. Różnice widoczne są także w ich dekoracji: różna ilość ostrołukowych blend i różne ich rozmieszczenie w poszczególnych ścianach, przytłaczająca przewaga materiału ceramicznego w skrzydle północnym. W odmienny sposób potraktowano również szczyty transeptu powstałe prawdopodobnie w wyniku późniejszej przebudowy. Dekorowane są one ostrołukowymi i romboidalnymi fryzami. Na szczególną uwagę zasługuje szczyt wschodni dekorowany fryzem arkadowym z lizenami, być może będący kopią pierwotnego, granitowego szczytu.

 

W okresie przebudowy zmieniono również układ wnętrza z salowego na halowy, a strop belkowany zastąpiono sklepieniem krzyżowo-żebrowym w nawach bocznych oraz gwiaździstym w nawie głównej i w ramionach transeptu. Bardzo wąskie i zarazem wysokie sklepienie wsparte zostało na trzech parach - kwadratowych w przekroju - kolumn i wspornikach ściennych.

 

Wieża zachodnia wzniesiona jest na planie kwadratu. Jej masywne ściany nieco tylko węższe od nawy kościoła wymurowane są z kwadr granitowych. Górną kondygnację wzniesiono już z cegły. Zdobią ją ostrołukowe blendy z maswerkiem w środku. W środkowych blendach znajdują się otwory o profilowanych ościeżach zamkniętych łukiem pełnym. Lubinus kreśląc panoramę miasta ukazał wielokondygnacyjną bryłę wieży krytą spadzistym dachem z latarnią i spiczastym hełmem zakończonym kulą i chorągiewką. Zapewne wieża była znacznie wyższa niż obecnie. Po dziś dzień nosi jednak na sobie ślady kataklizmu, a znaczne ubytki wypełnione zostały cegłą. Wieńczy ją dach namiotowy zakończony krzyżem. W podstawie wieży od strony zachodniej znajduje się główne wejście do świątyni – czterouskokowy portal. Ościeża jego wykonane są z dokładnie obrobionych kwadr i klińców granitowych, zamkniętych delikatnym ostrołukiem bez elementu zwornikowego.

 

Kościół stoi na prostokątnej w planie parceli wytyczonej przez okalające go ulice. Czy spełniał on w przeszłości funkcję cmentarza? Trudno powiedzieć, zważywszy na fakt, iż kościół wzniesiono w urbanizującej się przestrzeni. Ewentualności takiej nie można jednak wykluczyć.

- Ołtarz neogotycki

- Neogotycka ambona i ławki