Architektura Pomorza

- w roku 2001 przeprowadzono renowację zakrystii.

W pierwszej znanej nam wzmiance źródłowej, wspomniano zapewne pierwotną świątynię, która, podobnie jak kościół w niedalekim Gryfinie, wzniesiona być musiała z kwadr granitowych. Jej forma nie jest jednak dzisiaj znana. Relikty tej budowli znajdziemy w elewacji północnej, szczególnie w ścianach zakrystii i w partii cokołowej całego kościoła. Także późniejsze przebudowy sprawiają niemałą trudność w klasyfikacji tego obiektu. Czy była to granitowa bazylika czy też od początku kościół halowy? A być może trzynawowa i czteroprzęsłowa pseudohala o częściowo wciągniętych do środka przyporach z wieżą zachodnią i wydłużonym prezbiterium?

 

Rodzi się jednak wiele niejasności, np. jaką formę miało pierwotne prezbiterium? Dlaczego odbudowane przęsła są przesunięte w osi i pełne dysproporcji? Czy różna szerokość naw bocznych była zakładana czy też jest wynikiem adaptacyjnego kompromisu? Czy zakrystia była wybudowana przy prezbiterium czy przy północnym przęśle korpusu nawowego? Być może bliższe przyjrzenie się obiektowi i kwerendy archiwalne wyjaśnią przynajmniej niektóre wątpliwości.

 

Dolną partię, cokołową, wzniesiono z kwadr granitowych na kamiennym fundamencie i zakończono ceglanym gzymsem z kształtki profilowanej. Ściany korpusu nawowego i wieży wybudowano z cegły z dodatkiem kamienia. Zwieńczono je dekoracyjnym, glazurowanym fryzem w formie wieloliścia oraz gzymsem koronującym z kształtki profilowanej. Powierzchnie między przyporami wypełniły gotyckie okna z laskowaniem, o profilowanych, rozglifionych obustronnie, ostrołukowych ościeżach ze skośnymi parapetami. Nawa główna posiadała sklepienia gwiaździste, nawy boczne zaś krzyżowo-żebrowe. Sklepienia jak i gurty spoczywały na filarach międzynawowych i przyporach wciągniętych do środka. Całość kryta była ceramicznym dachem dwuspadowym.

 

Szczególnie dekoracyjnie potraktowano elewację południowej przybudówki wysuniętej przed lico muru korpusu nawowego z przyporami narożnikowymi. Trudno powiedzieć czy była to kaplica boczna otwarta wewnątrz na korpus nawowy?, czy raczej była to kruchta południowa, stanowiąca główne wejście do świątyni? Powstać musiała zapewne przed przebudową prezbiterium. Najbardziej okazałą jest jej strona południowa. Znajduje się tu piękny portal ostrołukowy, o uskokowych ościeżach z archiwoltą z kształtki profilowanej i glazurowanej. Całość zakończona jest wspaniałą wimpergą z kształtki glazurowanej, zwieńczoną kwiatonem, którą otacza ażurowy, ślepy maswerk. Dopełnieniem kompozycji jest gzyms okapnikowy z fryzem w postaci zygzakowatego wałka. Obok portalu znajduje się ostrołukowe okno z laskowaniem o uskokowych, profilowanych, ostro zamkniętych ościeżach i skośnym parapecie. Dopiero nad portalem wznosi się strefa okienna. Znajduje się w niej tylko jedno okno z laskowaniem o znanym już wykroju, flankowane blendami ze ślepym maswerkiem. Elewację wieńczy fryz ceramiczny i profilowany gzyms koronujący. Elewacja wschodnia podzielona została podobnie jak południowa. Pod i nad gzymsem okapnikowym znajdują się okna o takim samym wykroju. Jedynie w szczycie zastosowano fryz z przecinających się, dużych, ostrołukowych arkad, a ponad nim blendy.

 

Przeciwległa, północna strona przęsła zrównana jest ze ścianą korpusu nawowego i nie posiada praktycznie żadnej dekoracji, poza gotyckim oknem. Zauważalny jest natomiast większy niż w innych elewacjach procentowy udział kwadr granitowych. Z dolnej partii muru wyrastają nieco przed lico, ściany zakrystii, wykonane w całości z kwadr granitowych (nie licząc późniejszych ceglanych uzupełnień). Zakrystia kryta jest dachem pulpitowym. Wydaje się być zbyt wąska i mała w stosunku do całości założenia!?

 

Do wnętrza świątyni wiodą cztery portalowe wejścia. Pierwszy portal już opisany znajduje się w południowym skrzydle transeptu. Dwa następne zlokalizowane są naprzeciw siebie, pośrodku elewacji północnej i południowej korpusu nawowego. Posiadają one podobny wykrój, uskokowe i rozglifione jednostronnie ościeża z archiwoltą z kształtki ceramicznej oraz dekoracją w postaci prostokątnej wimpergii ze ślepym maswerkiem. Portal północny jest nieco szerszy od południowego. Ostatni portal znajduje się w zachodniej elewacji wieży. Jego szeroko rozglifione, uskokowe ościeża wykonane są z kształtki ceramicznej w postaci wałka i zamknięte ostrołukowo.

 

Na początku XV wieku przeprowadzono prace związane z przebudową chóru. Wykonał je warsztat związany ze znanym architektem szczecińskim Henrykiem Brunsbergiem. W wyniku tych prac znacznie podwyższono ściany prezbiterium zamkniętego pięciobocznie. Skarpy sięgające gzymsu koronującego wciągnięto do środka, tworząc tym samym wieniec wnęk krytych sklepieniem krzyżowym. Samo prezbiterium zamknięto sklepieniem gwiaździstym. Żebra tych sklepień oparte na przyporach, przechodziły w służki i opadały do posadzki.

 

Przednie lico przypory występuje z płaszczyzny ściany i tworzy płaski relief. Obramienia i środkowa służka wykonane są z kształtki ceglanej z użyciem cegły glazurowanej. Pomiędzy obramieniem znajdują się dwa pasy tynkowane z kolebkowymi wnękami, w których zamierzano umieścić rzeźby figuralne. Nad wnękami znajdują się wsporniki ceglane stanowiące podporę dla ażurowych wimperg wieńczących kompozycję figuralną. Strefy wimpergowe dzieliły też przyporę na trzy części (środkowa nieco niższa od pozostałych). Było to charakterystyczne rozwiązanie kompozycyjne zastosowane przez tego architekta we wcześniejszych realizacjach: Brandenburg – św. Katarzyna; Stargard – NMP; Chojna – NMP; Szczecin – św. Jakuba i św. Piotra i Pawła. Prezbiterium kryte było oddzielnym dachem dwuspadowym z wielopołaciowym zamknięciem.

 

Zagadkowo przedstawia się sprawa wieży zachodniej. Obecnie jej podstawa ma plan prostokąta przechodzącego w połowie wysokości w kwadratową dzwonnicę. Czy obecność po północnej stronie wieżyczki komunikacyjnej świadczyłaby, że pierwotnie wieża miała plan kwadratu.? Czy dostanie się na wyższą kondygnację i na poddasze części nawowej możliwe było tylko poprzez krętą klatkę schodowa tejże wieżyczki?

 

Elewacje wieży podzielone są obecnie gzymsami okapnikowymi na cztery strefy. W pierwszej (cokołowej) znajduje się opisany już portal zachodni oraz wejście do wieżyczki komunikacyjnej od północy. W wyższej strefie znajdują się ostrołukowe okna od północy i południa, oraz szerokie okno z maswerkiem nad portalem wieżowym w półokrągłej niszy i ostrołukowym obramieniu. Kolejna kondygnacja to strefa szczytów rozczłonkowanych wnękami i blendami. Zwieńczone są one pinaklami i kryte dachami pulpitowymi. Od strony zachodniej znajduje się duże ostrołukowe okno z maswerkiem. Ostatnia kondygnacja to dzwonnica, ażurowo otwarta na wszystkie strony. W rozczłonkowujących ją blendach znajdują się szerokie otwory o prostokątnych ościeżach zwieńczone łukiem odcinkowym, przesłonięte drewnianymi żaluzjami.

 

Dach pierwotnie zwieńczony był ostrosłupowym hełmem, posiadał cztery szczyty i prawdopodobnie cztery narożne wieżyczki, później został podwyższony i uzyskał zwieńczenie w formie barokowej. Obecnie, wieża zakończona jest niskimi szczytami i kryta tymczasowym dachem wielopołaciowym. Wieńczy go kula i krzyż.

 

Odbudowana część nawy (jedno przęsło) i prezbiterium wykorzystywane są przez parafię ewangelicką w celach liturgicznych i duszpastersko-kulturalnych. Wnętrze niezachowanego korpusu nawowego wyłożone jest kostką brukową z zaznaczeniem podziału na nawy i przęsła. Otoczenie kościoła zadbane.

- Neogotycki ołtarz główny w prezbiterium.