BAUMGARTEN
Bundesland: Brandenburg
Landkreis: Uckermark
Niewielka wieś o średniowiecznym rodowodzie, położona w odległości 5 km na wschód od Prenzlau, na głównym trakcie wiodącym do Szczecina. Osada o typowo rolniczym charakterze z zabudową usytuowaną wzdłuż drogi. Od północy ograniczona wodami Baumgartener See.
Źródła
- Kościół wzniesiono w drugiej połowie trzynastego wieku.
- W roku 1675 kroniki odnotowały zniszczenie świątyni i jej czasowe opuszczenie.
- Odbudowana w 1696 roku. Fakt ten upamiętniono dwuczęściową inskrypcją odkrytą w 1933 roku, na nieistniejących dziś łukach bramnych wejścia ołtarza ambonowy: „Die Kirche ist renovieret worden, den 14 Julius 1696“ oraz „Gloria in Exelsis Deo 1696“.
- Wieżę odbudowano dopiero w roku 1709, czego świadectwem jest chorągiewka zatknięta na iglicy hełmu wieży.
- Ponowne remonty wieży przeprowadzono w latach 1887, 1889 i 1907.
- Siódmego kwietnia 1913 roku w wieżę kościoła uderzył piorun. Na szczęście nie doszło do zapłonu, sama wieża wymagała jednak pilnych prac.
- Kolejne zniszczenia miały miejsce w 1945 roku. Pocisk artyleryjski przebijając dach nawy uszkodził organy a następnie rozerwał część narożnika podstawy wieży.
- Powojenna odbudowa zakończyła się uroczystym poświęceniem kościoła szóstego października 1963 roku.
- Do lat siedemdziesiątych dwudziestego wieku w Baumgarten istniała parafia, która obsługiwała dodatkowo dwa kościoły filialne w Schenkenberg i Tornow.
- Po śmierci ostatniego proboszcza Stockerta, urząd parafialny zlikwidowano a kościół w Baumgarten stał się świątynią filialną parafii: od roku 1976 w Carmzow, a następnie od roku 1992 w Schönfeld.
- Kolejne prace renowacyjne przeprowadzone były w latach 1993-1998. Gruntownie wyremontowano mur okalający plac kościelny. Przeprowadzono renowację wnętrza ze stropem i dachem, murów zewnętrznych nawy i podstawy wierzy.
Architektura
Kościół usytuowano w centrum osady na krawędzi niewielkiego wyniesienia. Na potrzeby inwestycji zbocze zniwelowano nadsypując je od północy i otoczono kamiennym murem. Założenie otrzymało powszechną na Pomorzu formę złożoną z prostokątnej nawy oraz, równego jej szerokością, zachodniego masywu wieżowego. Ściany wzniesiono na kamiennym fundamencie z dokładnie obrobionych kwadr granitowych ułożonych w regularne warstwy, łączonych zaprawą wapienną z niewielką domieszką okrzesków granitowych. Wydaje się, że ściany pozbawione są strefy cokołowej a profilowany gzyms wieńczący, wykonany w cegle, pochodzi z późniejszego okresu związanego z odbudową kościoła. Dokładniej opracowano narożniki ścian oraz ościeża okien i portali.
Do wschodniego krańca ściany północnej dobudowana jest niewielka zakrystia o planie prostokąta, zamknięta dachem pulpitowym, którego połać była pierwotnie znacznie obniżona. Wydaje się, że pomieszczenie to pozbawione było okien, ewentualnie zastosowano małe otwory szczelinowe. Wejście zlokalizowane było w ścianie północnej nawy i łączyło z nią przestrzeń zakrystii. Po odbudowie wejście to zamurowano, wykonując nowe od strony wschodniej. Posiada ono proste ościeże zamknięte łukiem odcinkowy. Samą zakrystię zamieniono w podręczny składzik a jej funkcję przejęła kruchta wieżowa.
Otwory okienne o wąskich, rozglifionych na zewnątrz, ostrołukowo zamkniętych ościeżach, zostały przemurowane. Nowe okna wykonano w tym samym miejscu, poszerzając ościeża i zamykając je półkoliście. Jedyne okno o pierwotnym wykroju zachowało się w elewacji wschodniej, obecnie jest ono zamurowane. Pierwotny układ triady identycznych otworów jest jednak dokładnie widoczny. W szczycie wschodnim pozbawionym podziałów i zdobień osadzony jest okulus o rozglifionych ościeżach.
Z pośród trzech portali wejściowych, dwa zlokalizowane są w ścianie północnej nawy. Pierwszy z nich posiada dwuuskokowe ościeże wymurowane z dokładnie obrobionych kwadr i klińców granitowych, zamknięte ostrołukiem z elementem zwornikowym. Drugi o jednouskokowym ościeżu również zamknięty jest ostrołukiem z elementem zwornikowym.
Wnętrze nawy zamknięto płaskim stropem belkowanym i dachem dwuspadowym krytym dachówką ceramiczną.
Wieża zachodnia tej samej szerokości co nawa jest z nią integralnie powiązana. Wzniesiona została na planie prostokąta, którego dłuższy bok przylega do korpusu nawowego. Podstawę wieży do wysokości nawy wymurowano z dokładnie obrobionych kwadr granitowych. Ściany pozbawione są okien i detalu architektonicznego. Jedynym otworem jest trójuskokowy portal zachodni o ościeżu wykonanym z kwadr i klińców granitowych, zamkniętym ostrołukiem z elementem zwornikowym. W ościeżu wewnętrznym zachowały się otwory do wsuwania rygla. Archiwoltę obiega dodatkowy wieniec kwadr granitowych. Od chwili przeniesienia zakrystii do kruchty wieżowej wejście to jest nieczynne. Korona muru nosi ślady przemurowań będących konsekwencją licznych zniszczeń.
Górna kondygnacja posiada konstrukcję ryglową o planie kwadratu. Słupy, rygle i zastrzały tworzą regularne, prostokątne fachy, wypełnione cegłą paloną (mur pruski). W 1907 roku konstrukcja ta została odeskowana co suponowałoby jej słaby stan zachowania. W 1998 roku odeskowanie usunięto a konstrukcję gruntownie odnowiono. We wszystkich ścianach kondygnacji dzwonnej znajdują się po dwa okna wysokości dwóch fach, zamknięte małymi zastrzałami i przysłonięte od zewnątrz drewnianymi okiennicami. Wieżę wieńczy barokowy hełm z otwartą, ośmioboczną latarnią, oraz iglica z kulą, chorągiewką i kogucikiem.
Plac kościelny o regularnym kwadratowym zarysie spełnia funkcję cmentarza przykościelnego. Otoczony jest wysokim, kamiennym murem z bramą od strony zachodniej oraz furtą od południa. W latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku został gruntownie odrestaurowany i pokryty ceramicznym okapem. Obsadzony jest w większości starodrzewem różnego gatunku oraz jałowcami.
Bardzo dobry stan zachowania kościoła i jego otoczenia wystawiają jak najlepsze świadectwo lokalnej wspólnocie.
Wyposażenie.
- Ołtarz ambonowy pochodzi z 1696 roku. Wiedzie nań para schodów z płycinową balustradą, przed którą znajdowała się jeszcze przegroda z dwoma wejściami po bokach. Baldachim kazalnicy wieńczy alegoryczne przedstawienie; siedzącym pasterzom z barankami na kolanach towarzyszą liczne putta.
- Osobliwie prezentuje się osiemnastowieczna empora organową z nieco niższym i wysuniętym do przodu chórem przeznaczonym dla dzieci.
- Na emporze znajdują się niewielkie organy z klasycystycznym prospektem. Zniszczone zostały częściowo w 1945 roku. W latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku zostały odrestaurowane.
- Z XVIII wieku pochodzą również ławki w części nawowej oraz ławy kolatorskie ustawione przy ścianach prezbiterialnych.
- Pod emporą umieszczone zostało epitafium upamiętniające żołnierzy poległych w latach 1914-1918, pochodzących z parafii.
- Na wieży kościoła zawieszone były dwa dzwony. Większy zarekwirowany został na cele wojenne i nie powrócił, mniejszy pozostał ale nie satysfakcjonował gminy. W 1957 roku na wieży zawieszono dwa nowe dzwony.
- Anioł chrzcielny pochodzący z 1720 roku w latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku doczekał się gruntownej renowacji. Pełnorzeźbiona, uskrzydlona postać przedstawiająca anioła, trzyma w wyciągniętym ręku misę, w której umieszczone było naczynie na wodę święconą przeznaczoną do udzielania chrztu. Anioły tego typu pojawiły się w niektórych świątyniach w okresie protestantyzmu i zastąpiły tradycyjne chrzcielnice. Zawieszane były najczęściej pod stropem w części prezbiterialnej.
- Żyrandol metalowy na świece.
