GOSTYŃ ( Gross Justin )
Źródła
-
Średniowieczne przekazy spisane w kronice parafii Cerkwica, sytuowały powstanie świątyni w połowie XIII wieku. Tak wczesna metryka nie znalazła jednak potwierdzenia w substancji budowlanej.
-
Pierwsza historyczna wzmianka o parafii pochodzi z 1369 roku kiedy to wymieniono proboszcza w Gustin, Statsarchiv Stettin Rep. 1, Bist. Kammin Art. nr. 18b7.
-
Kościół poświęcony Matce Najświętszej musiał powstać krótko przed tą datą.
-
Od XV wieku, aż do końca II wojny światowej gostyńskiej świątyni patronował ród von Brochusen.
-
W roku 1594 kościół groził zawaleniem, z tego też względu przeprowadzono niezbędne prace budowlane. Dobudowano między innymi wieżę zachodnią oraz kruchtę południową.
-
W roku 1661 wieżę strawił pożar.
-
W tym samym roku wydłużono w kierunku wschodnim nawę świątyni, wykorzystując modną wówczas technikę szkieletową. Prace przeprowadził cieśla Peter Steinhovel, pozostawiając na jednej z belek inskrypcję: Meister Peter Steinhovel hat mich erbawet. An. 1661.
-
Wieżę odbudowano w 1700 roku.
-
Prace budowlane prowadzono jeszcze w 1791 oraz 1869 roku.
-
W roku 1911 cieśle Friedrich, Gustav i Karl Köpsell oraz Gustav Slessen przeprowadzili generalny remont wieży.
-
W roku 1915 malarze Hoffman i Vögel odnowili i miejscami na nowo wymalowali polichromię stropu.
-
Parafia Gostyń obejmowała swoim zasięgiem miejscowości i osady: Dąbrowa (Damerow), Gostynek (Klein Justin), Rybice (Riebitz), Sulikowo (Zoldekow), Dresow, Johannisthal, Knurrbusch, Redlinsfelde.
-
W roku 1954 nakazem władz wojewódzkich został rozebrany. Przez wiele dziesięcioleci plac pokościelny pozostawał niezabudowany. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku władze gminne odsprzedały nieruchomość prywatnemu inwestorowi.
Architektura
Wyposażenie
-
Ołtarz z 1633 roku o prostej renesansowej formie architektonicznej. W polu głównym nadstawy wykonanej z drewna sosnowego i lipowego, umieszczona była scena Ostatniej Wieczerzy. W polach bocznych, imitujących skrzydła średniowiecznych tryptyków, przedstawiono sceny Narodzenia Chrystusa i Chrztu w Jordanie oraz Ukrzyżowania i Zmartwychwstania. Podziały pionowe wyznaczały stylizowane kolumny oraz ślimacznice. Całość wieńczył rozbudowany gzyms, na którym osadzono krucyfiks. W nieproporcjonalnie wysokiej predelli umieszczona była scena adoracji Ukrzyżowanego Chrystusa przez dwa małżeństwa. Odzienie z epoki oraz flankujące scenę adoracji pola herbowe rodów von Beneckendorff-Hindenburg i von Brockhusen wskazują jednoznacznie na patronów kościoła. Masywna kamienna mensa osadzona była na otynkowanej ceglanej podbudowie. Na płycinach balustrady okalającej mensę ołtarzową umieszczono obrazy przedstawiające Chrystusa, św. Jana Chrzciciela, św. Pawła, oraz portrety gostyńskich kaznodziejów.
-
Ambona z 1688 roku o delikatnej formie renesansowej, wykonana z drewna dębowego i sosnowego. Oktagonalny (sześcioboczny) kosz wsparty był na kolumnie ujętej profilowanymi ślimacznicami. W stylizowanych architektonicznie polach rozdzielonych kolumnami znajdowały się przedstawienia Ewangelistów. W pasie inskrypcyjnym umieszczony był napis: Huius Cathedrae Picturam suis sumptibus curavit Dns. Anthonius Joachim et eius Conjux Anna Margaretha de Brockhusen Ao. 1688.W płycinach balustrady schodów prowadzących na ambonę umieszczone były malowidła ukazujące Zwiastowanie oraz Pokłon Pasterzy, zaś na drzwiach schodów wyobrażenie Jezusa – Dobrego pasterza w ubiorze z epoki. Baldachim o prostej formie podwieszony został bezpośrednio do łuku tęczowego. Na profilowanym pasie znajdowała się stosowna inskrypcja biblijna.
-
Chrzcielnica z 1653 roku o formie kielichowej, wykonana z drewna dębowego i sosnowego (wysokość 80 cm). Na profilowanej stopie osadzona była oktagonalna (sześcioboczna) czasza płycinowa zdobiona wyobrażeniami aniołów oraz stosowną inskrypcją dziękczynną fundatorki: Anno 1653 haben dieses Gott zun Ehren stavieren lassen Jakob Götye vnd seine hauszfraw Margareta Brockhusen. Pośrodku znajdował się otwór na misę chrzcielną.
-
Misa chrzcielna z 1702 roku ufundowana przez pastora Michela Millera. Odlew mosiężny o średnicy 28 cm z wąskim kołnierzem szerokości 2 cm. W owalnym zagłębieniu umieszczony był często spotykany relief przedstawiający Grzech Pierworodny. W pierścieniu okalającym scenę wielokrotnie powtórzona inskrypcja wyrażona w późnogotyckiej majuskule: + WISN +. Na ścianie bocznej puklowany ornament roślinny. Na stronie zewnętrznej grawerunek: MICHEL MILLER 1702 K.G.
-
Empory renesansowe z XVII wieku, wykonane z drewna sosnowego polichromowanego. Obiegały wszystkie ściany nawy oraz prezbiterium z wyjątkiem wschodniej. Na płycinach balustrady empory północnej namalowane były tarcze herbowe rodów pomorskich, von Brockhusen i von Wopersnow wraz z towarzyszącą im inskrypcją: B. (au) M. (eister) HANS SCHVHMACHER ANNO 1673. Empora południowa utrzymana była w podobnej konwencji. W jej części wschodniej znajdowała się loża kolatorska z przesuwaną kratą. Na balustradzie widniały herby należące do rodów: von Köller, von Steinwehr, von Plötz, von Kleist, von Veltheim, von Saldern, von Fineken, von Marwitz, von Flemming i von Bonin. W płycinach balustrady empory organowej znajdowały się piętnastowieczne płaskorzeźby świętych wykonane w drewnie lipowym: Laurentius, Magdalena, Jakobus i Januarius (?).
-
Stalle renesansowe z XVII wieku, wykonane z drewna dębowego i sosnowego z bogatą snycerką. Na uwagę zasługiwał jednolity i konsekwentny podział parapetów, policzków i drzwi, rzeźbionymi pilastrami i półkolistymi arkadami. Stalla pastora z 1653 roku. Na płycinach przedstawieni byli, Maryja oraz pastor Jakub Fürstenau, na pozostałych motywy florystyczne. Towarzyszyła im inskrypcja: Hoc Scamnum Sumptibus Pastoris Jacobi Fürstenovii exstructum est in honorem Elisabethae Lemken et Mariae Palen. Stalla patronacka z symbolicznymi obrazami w płycinach i wyjaśniającymi je sentencjami biblijnymi. Stalla ze starego kościoła z przedstawieniami Mojżesza, Davida i św. Piotra.
-
Organy z 1848 roku usytuowane na emporze zachodniej. W talach 1902 i 1926 poddane zabiegom konserwatorskim. Prosty prospekt architektoniczny rozczłonkowany pełnołukowymi arkadami z piszczałkami frontowymi.
-
Epitafium z polichromowanego drewna dębowego o wymiarach 3 x 2 m. Dedykowane zmarłemu w 1767 roku Hansowi Carlowi von Brockhusen. Malowane popiersie zmarłego ujęte było w ażurowe obramienie z wici roślinnej, zwieńczone draperią i koroną. Kompozycję dopełniały rzeźbione anioły trzymające oprawę portretu oraz tarcze herbowe rodziny von Brockhusen (biegnący lis) i żony zmarłego von Kamcken (głowa kozła). W dolnej części epitafium znajdowało się pole inskrypcyjne zawierające notę o zmarłym - między innymi datę urodzin i śmierci (20 grudnia 1728 roku / 12 czerwca 1767 roku). Epitafium ufundowała małżonka zmarłego Charlotta Amalia von Kamcken.
-
Tablica epitafijna upamiętniająca pastora Andreasa Friedricha Sillinsa sprawującego posługę w Gostyniu w latach 1738-1754. Na płycie dębowej umieszczona była inskrypcja: 10. Mai 1711 geboren, 7. April 1754 gestorben, von 1738 an Pffarer in Gross Justin.
-
Tablice epitafijne; upamiętniające Friedricha von Brockhusen (marmur), oraz Friedricha von Koepfell (drewno).
-
Tablice epitafijne poświęcone żołnierzom poległym w wojnie napoleońskiej (1813-1815), prusko-austriackiej (1866) oraz I wojnie światowej (1914-1918).
-
Sakramentarium średniowieczne w formie drewnianej skrzynki wykonane w jednym kawałku z drewna dębowego (1,24 x 48 x 42 cm). Przerobione ok. XVII wieku na skarbonę jałmużniczą. Na froncie umieszczony był napis: PASTOR IACOBUS / FVRSTENOW / CVSTER IOCHIM DVMMAN / HANS WVLF / IOCHIM KOPESEL / CASTEN SMELENCK / Ao 1650 ..... ISOVES. Na stronie węższej jeszcze jedna inskrypcja: M MARTEN / BVTHE / MVLLER / HAT DISEN / BLOCK FOR / FER.
-
Krucyfiks z drewna dębowego pochodzący z XVI wieku, umieszczony był nad ołtarzem (wysokość 1,65 m.).
-
Koronacji Maryi. Szesnastowieczna płaskorzeźbiona w drewnie lipowym scena ukazująca koronację NMP na Królową Nieba i Ziemi. W stylizowanym wieńcu chmur postacie Boga Ojca, Syna Bożego oraz Ducha Świętego w zwieńczeniu. Rzeźba Matki Bożej (wysokość ok. 1 m.) znajdowała się w centrum wieńca. Kompozycja podwieszona była do stropu nad emporą chórową. W późniejszym okresie figura Maryi została usunięta.
-
Dziesięć figur apostołów rzeźbionych w drewnie lipowym (wysokość 43 cm) pochodzących z XV wieku. Postaciom towarzyszyły insygnia oraz banderole, na których wypisane były ich imiona: Judasz, Tadeusz, Andrzej, Szymon, Piotr, Jakub (młodszy), Bartłomiej, Thomas, Jakub (starszy) i Jan. Pochodziły z bliżej nieokreślonego ołtarza z kościoła w Ablbeck (Kr. Ueckermünde), nabyte w 1915 roku.
-
Cztery obrazy olejne na płótnie podarowane kościołowi w 1826 roku przez rodzinę von Brockhusen. Przedstawiały popiersia ewangelistów (73 x 68 cm). Zawieszone były na ścianie wschodniej prezbiterium.
-
Dwa lichtarze ołtarzowe z końca XVI wieku. Odlewy cynowe o prostej profilowanej formie (wysokość ok. 30 cm.), i szerokiej podstawie.
-
Lichtarz ołtarzowy z 1666 roku z inskrypcją: GROSEN GESTIN 1665 IST HANS TECHENTIN EINGESCHLAFFEN VON DIESER WELT DEN 17. AVG. DIESEN LEVCHTER HAT SEINE W. CATTRIEN SVNNEMANS VEREHRET. 1666.
-
Świecznik stojący z 1666 roku przechowywany w zakrystii. Odlew cynowy (wysokość 44 cm.). Na stopie wygrawerowany napis: IM JAHR 1665 IST S HANS TECHHENTIN VON DIESER WELT DEN 17 AVGVST EINGESCHLAFEN DIESEN LEVCHTER HAT SEINE HINTERLASSENE W. CATTRIN SYNNEMANS VEREHRET ZV EINEM GEDECHTNIS AVF DAS ALTAR ZV GROSEN GESTIN 1666.
-
Kielich mszalny z 1693 roku, renesansowy, ufundowany przez Michaela Heinricha von Brochusena. Wykonany z pozłacanego srebra (wysokość 23 cm). Czasza gładka pozbawiona zdobień. Nodus o gruszkowatej formie, na guzach którego widniały pojedyncze litery układające się w inskrypcję: CHRISTVS. Sześciolistna gładka stopa o zaokrąglonych krawędziach. Na obrzeżu stopy, grawerowana inskrypcja: MICHAEL HEINRICH V BROCHVSEN . OBRISTL. Ao 1693.
-
Patena z 1653 roku wykonana z pozłacanego srebra (średnica 15,7 cm.). Na obrzeżu umieszczony był grawerowany herb rodu von Brockhusen oraz inskrypcja: CASPER V BRVCKHAVS . ESTER V BRVCKHAVS . HANS IVRGEN V BRVCKHAVS . IACOBVS FVRSTNO P ZV GVSTIN . 1653.
-
Puszka na komunikanty z 1799 roku, wykonana ze srebra. Eliptyczna czasza (10,9 x 7,4 x 4 cm.) zamykana była wypukłym wiekiem z wygrawerowaną inskrypcją: EvB . GvB Ruebitz . 1799. Na stopie signum warsztatu złotniczego oraz sercowate tarcze z inicjałem ADV oraz wizerunkiem gryfa.
-
Dzwon spiżowy odlany w 1703 roku przez Johana Heinricha Schmidta w Szczecinie (średnica 96 cm.).
-
Dzwon spiżowy odlany w 1829 roku (średnica 90 cm.). Na hełmie wąski fryz i inskrypcja: PULSANTE MORTIS ESTO MEMOR REFUSA ANNO RESTSAL MDCCCXXIX. Na płaszczu pomiędzy kwiatami i płaskorzeźbioną figurą kolejna inskrypcja: PATRONI HOC TEMPORE VIVENTES DOMINI FRIEDRICH SIGISMUND, GOTTHILF, JOACHIM WILHELM, GOTTHILF FRIEDRICH FERDINAND ERDMANN, FERDINAND FRIEDRICH SIGISMUND, VON BROCKHUSEN, DOMINA CAROLINE SOPHIE BOHN GEB. SCHLIEBE. Strona odwrotna: PASTOR CHRISTIAN BERNHARD FAHLAND . PROVISOR JOHANN KOEPSELL . FRIEDRICH ZUBCKE . CARL KOEPSELL . FRIEDRICH WULF . CUSTOR ERNST . GOTTLIEB PLEHN . ME FECIT SCHWENN SEDINI.
-
Dzwon spiżowy odlany w 1921 roku (średnica 55 cm.).
-
Dzwon spiżowy odlany w 1917 roku (średnica 77 cm.).
-
Kropielnica kamienna długości 75 cm z owalnym zagłębieniem pośrodku. Utworzona przez zaadoptowanie słowiańskiego żarna służącego do przemiału zbóż.
-
Płyta nagrobna z wapienia pochodząca z XVII wieku, poświęcona zmarłemu w wieku 63 lat bliżej nieznanemu przedstawicielowi rodu von Brockhusen, osadzona w ceglanej posadzce południowej kruchty.
-
Żyrandol z około 1700 roku. Odlew spiżowy z sześcioma wieloświecowymi ramionami, zakończony kulą i gwiazdą. Podwieszony był pod stropem pośrodku nawy.
-
Świecznik (kinkiet) znajdujący się na emporze południowej. XIX wieczny odlew mosiężny w formie łupiny.
Aneks
"Kościół murowany na 450 osób, zniszczenia ok. 45 % .... We wsi jest drugi czynny kościół - sprzeciwu nie będzie .... Przekazany na rozbiórkę ... Szczecin, 10.III.1954 r."
Notatka na temat kościoła w Gostyniu napisana przez pracownika wydziału do spraw wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej.