Architektura Pomorza

Duża wieś o średniowiecznym rodowodzie położona na dawnym trakcie łączącym Moryń z Cedynią, w odległości 4,5 km na zachód od Morynia. Ulicowy układ zabudowy, a także sama nazwa wioski nawiązująca do sąsiedniej osady, wiąże jej rozwój z kolonizacją niemiecką. Pierwsza wzmianka źródłowa pochodzi z 1317 roku, Margrabia brandenburski Waldemar podarował osadę położoną nad jeziorem Wobyser-See miastu Chojna. W 1337 roku w regestrach księcia Ludwika była wzmiankowana jako Wendeschen Bobyseren. W tym czasie mieli tu swoje lenna niejacy Winantz i Stocknitz pełniący książęcą służbę rycerską. We wsi funkcjonował już karczma. Kilka dziesięcioleci później w roku 1393 funkcjonuje nazwa Lutgen Wowiser oraz Klein Wubiser. W 1409 roku część wsi Wubyzer stała się lennem rycerskim Wedigo von Wedel. W późniejszym okresie swoje własności miały tu również rody von Schönings, von Uchtenhagen i von Sack. Od XVII wieku wieś stała się domeną książęco-elektorską. Podczas spisu z 1718 roku we wsi naliczono: 70 łanów, z czego 27 było własnością folwarku, 9 należało do gospodarstw chłopskich, 6 do zagrodników. W roku 1739 wieś strawił pożar. W 1928 roku wieś zamieszkiwało 403 mieszkańców, z czego 117 należało do folwarku. W 1929 roku zarządcą majątku obejmującego 389 ha ziemi, 33 konie, 190 sztuk bydła i 503 sztuki owiec był Heinrich Thon. W 1939 roku w miejscowości mieszkało 320 mieszkańców, a jej obszar obejmował 1 115,1 ha.    

Źródła

Architektura

Kościół usytuowano w południowej części wsi w sąsiedztwie jeziora Wubiser-See, po wschodniej stronie drogi wiejskiej, orientowano. Należy do grupy świątyń powstałych w tzw. okresie przejściowym między romanizmem a gotykiem. Wskazuje na to układ przestrzenny złożony z zachodniego masywu wieżowego, węższej od niego prostokątnej w planie nawy oraz wyodrębnionego i prosto zamkniętego prezbiterium również o planie prostokąta. Założenie dopełniała zakrystia usytuowana nietypowo po stronie południowej prezbiterium. Wczesną metrykę obiektu podkreśla również detal architektoniczny.

Wszystkie mury posadowione na kamiennym fundamencie wymurowano z dobrze obrobionych głazów granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne poziome warstwy. Dokładniej obrobiono kwadry z fazowanym gzymsem cokołowym, naroża ścian oraz ościeża portali i okien.

Główne wejście do kościoła usytuowano w zachodniej ścianie masywu wieżowego na osi kościoła. Portal o szerokim trójuskokowym ościeżu zamknięto ostrołukiem z elementem zwornikowym. Kwadry dolnej partii ościeża różnią się jednak od tych, z których wykonano archiwoltę. Prawdopodobnie pierwotnie portal był niższy i zamknięty delikatnym ostrołukiem. Podczas XX wiecznej rozbudowy wieży zmniejszono promień łuku, nadając mu typowo gotycką, ostrą formę, a stare klińce zastąpiono nowymi.  

Światło portalu zamykają dwuskrzydłowe drzwi deskowane z ostrołukowym nadświetlem. Drugi portal usytuowany został w zachodniej partii ściany północnej korpusu nawowego. Szerokie, zapewne dwuuskokowe ościeże, zamknięte jest delikatnym ostrołukiem. Archiwolta obwiedziona dodatkowym pasem kwadr. Podczas rozbudowy został częściowo zniszczony przez zaplanowane w tym miejscu okno i obecnie pozostaje zamurowany. Trzeci z portali znajduje się w zachodniej partii ściany północnej prezbiterium. Posiada ostrołukowy wykrój. Od strony zewnętrznej przesłania go dobudówka wykonana z kamienia zamknięta dachem pulpitowym, „psująca” całą bryłę świątyni. Należałoby ją usunąć. Jeszcze jeden portal łączył przestrzeń południowej zakrystii z prezbiterium. Zachował się jego zarys. Proste ościeże zamknięte było łukiem odcinkowym.

Pierwotne otwory okienne zachowały się jedynie we wschodniej ścianie szczytowej. Triada okien w układzie piramidalnym o dwuuskokowych ościeżach zamkniętych delikatnym ostrołukiem, osadzona została w płytkiej ostrołukowo zamkniętej blendzie, przechodzącej w partię szczytową. Flankują ją wąskie blendy ostrołukowe oraz niewielkie okno o mocno rozglifionym ościeżu zamkniętym ostrołukiem. Całość kompozycji zamyka zespół trzech blend o półokrągłym wykroju. W skrajnych znajdowały się otwory szczelinowe wentylujące poddasze. Zostały zamurowane.  Okna w pozostałych ścianach kościoła zostały przemurowane na początku XX wieku. Ościeża powiększono i wydłużono, zamykając łukiem zdecydowanie ostrym. Usytuowano je zapewne w miejscach pierwotnych otworów okiennych, po trzy w ścianach korpusu nawowego oraz trzy w ścianie północnej prezbiterium i dwa w ścianie południowej prezbiterium.   

Przestrzenie nawy i prezbiterium rozdzielono szerokim, półokrągłym łukiem tęczowym. W jego podstawie wykonano głębokie nisze narożne otwierające się na nawę. Prawdopodobnie stanowiły miejsce posadowienia niewielkich ołtarzy bądź rzeźb.  

Wnętrze nawy i prezbiterium zamknięto płaskim stropem belkowym.  

Podstawa wieży wykonana została z dokładnie obrobionych kwadr granitowych. Jej pierwotna wysokość sięgała kalenicy dachu nawy. Nadbudowa posiadała zapewne drewnianą konstrukcję szkieletową. W ścianie zachodniej podstawy, znajduje się portal wejściowy a w pozostałych wysokie otwory szczelinowe. Na początku XX wieku podstawę wieży obniżono zrównując ją ze ścianami nawy. Nadbudowę wykonano z cegły maszynowej o żółtej barwie w modnej wówczas neoromańskiej formie. Ściany rozczłonkowano blendami oraz gzymsami: kordonowym i okapnikowym. W dolnej partii zastosowano wysokie blendy zamknięte półokrągło, pięć w ścianie zachodniej i po trzy w pozostałych. W środkowych blendach zastosowano okna szczelinowe doświetlające wnętrze. W partii wyższej odpowiadają im mniejsze blendy o podobnym wykroju oraz rozdzielające je blendy okrągłe, imitujące tarcze zegarowe. W górnej partii (dzwonnej) zastosowano okna o prostych ościeżach zamkniętych półokrągło ujętych płytką niszą zwieńczoną fryzem arkadowym. W ścianach wschodniej i zachodniej występują cztery okna, w ścianach północnej i południowej jedno. Światło otworów przesłonięte zostało drewnianymi żaluzjami. Wnętrze wieży zamknięte jest czterospadowym dachem z sygnaturką o spiczastym, ostrosłupowym hełmie. Wieńczy go kula i krzyż, dawniej kula i kogut.  

W partii wschodniej, południowej ściany prezbiterium, zachowały się relikty zakrystii: fragment wschodniej ściany szczytowej, pozostałości sklepienia kolebkowego i portalu oraz kamień wspierający konstrukcję więźby dachu. Podczas suszy dostrzec można także zarys fundamentów. Partia muru kościoła przesłonięta przez zakrystię nie jest licowana. Zakrystia posiadała plan prostokąta, zamknięta była sklepieniem kolebkowym i dachem pulpitowym.  

O monumentalności kościoła świadczą jego wymiary: łączna długość nawy i prezbiterium 19 m, grubość ściany wieży 1,59 m, ściany nawy 1,10 m, szczytu wschodniego 1,65 m

Plac kościelny o niemal kwadratowym zarysie pełnił funkcję lokalnej nekropolii. Obwiedziony jest kamiennym murem z bramą wjazdową od zachodu i północy. Od strony północnej i wschodniej graniczy z prywatnymi posesjami, od południa sąsiaduje z zabudowaniami folwarku i budynkiem dawnego dworu.

Wyposażenie