GERSWALDE
Niewielka wieś o średniowiecznym rodowodzie położona na uboczu utartych szlaków, w odległości 25 km na południe od Prenzlau w granicach rezerwatu biosfery Schorfheide-Chorin. Pierwotna zabudowa skupiona była wokół owalnego nawsia. Na kartach historii pojawiła się przed rokiem 1271 za sprawą grodu granicznego przekształconego w zamek obronny margrabiów askańskich. W księdze ziemskiej pod rokiem 1375 wymieniono miejscowość jako „oppidum” – czyli miasteczko. Uposażenie nie należało jednak do imponujących i wynosiło ok. 60 łanów. Jak wszystkie miasteczka i wsie regionu miało okresy prosperity i stagnacji, czasy pokoju ale także wojen i kataklizmów. Nie ucierpiało zbytnio podczas wojen światowych a od roku 1945 rozwija się systematycznie stając się miejscem odpoczynku i wytchnienia dla mieszkańców berlińskiej metropolii.
Źródła
Architektura
Kościół usytuowano pośrodku wiejskiej zabudowy na niewielkim wyniesieniu otoczonym niskim kamiennym murkiem. Układ przestrzenny składał się pierwotnie z prostej, salowej nawy wzniesionej na planie wydłużonego prostokąta. Od zachodu zamknięto ją nieco szerszym masywem wieży wzniesionym również na planie prostokąta. W nieco późniejszym okresie dobudowano północną zakrystię oraz kruchtę południową o planie czworoboku. W wieku XIX, wschodnią ścianę szczytową zastąpiono trójboczną apsydą.
Ściany pierwotnego założenia wzniesiono z dobrze obrobionych kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną ułożonych w regularne warstwy. Posadowiono je na kamiennym fundamencie i niskim cokole zakończonym fazowanym gzymsem. Brak go na ścianach zakrystii i kruchty południowej. Wnętrze zamknięto płaskim stropem belkowym oraz dachem dwuspadowym krytym dachówką ceramiczną.
Do wnętrza kościoła wiodły trzy portalowe wejścia usytułowane w ścianach północnej, południowej i zachodniej. Portal zachodni nie zachował się. W jego miejscu, w roku 1928, wzniesiono pomnik wojenny w postaci kamiennej, neoklasycystycznej ramy portalu. Po roku 1945 zatarto inskrypcje z nazwiskami poległych w czasie I wojny światowej, a także wieńczący pomnik krzyż równoramienny. Obecnie znajduje się tu wejście do kruchty wieżowej zamknięte drzwiami dwuskrzydłowymi.
Pozostałe portale wykonano z dokładnie obrobionych kwadr granitowych. Dwuuskokowe ościeża zamknięto ostrołukiem z elementem zwornikowym. Archiwolta portalu północnego otrzymała dodatkowy wieniec kwadr. Wejścia te pozostają zamurowane. Nieco późniejsze wejścia prowadzące do zakrystii oraz na emporę kolatorską otrzymały proste ościeża.
W formie niezmienionej zachowały się okna, osadzone symetrycznie w ścianach północnej i południowej, po pięć w każdej ze stron. Wąskie i obustronnie rozglifione ościeża zamknięto delikatnym ostrołukiem i skośnym parapetem.
Do ściany północnej prezbiterium dobudowano zakrystię o planie prostokąta. Wymurowano ją niemal w całości z kamienia i zamknięto dachem pulpitowym. W czasie odbudowy koronę murów i narożniki powiązano cegłą. W ścianie wschodniej i zachodniej osadzono niewielkie prostokątne okna. Odmienną formę otrzymała kruchta południowa o planie prostokąta, dobudowana szerszą stroną do korpusu nawowego. Zamknięto ją dachem dwuspadowym, poprzecznym do osi kościoła, krytym dachówką ceramiczną. Szczyt południowy wykonano w konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą maszynową. Ostrołukowe wejście zamknięto łukiem odcinkowy tworząc ponad nim charakterystyczny tympanon, w którym umieszczono inskrypcję z fragmentem psalmu 121 „Der Herr behüte deinen Ausgang und Eingang” - [Pan] będzie strzegł twego wejścia i wyjścia [teraz i na wieki].
W połowie XVIII i na początku XIX wieku kościół nawiedziły pożary. Zniszczeniu uległo całe wyposażenie świątyni, wieża zachodnia razem z dzwonami i mechanizmem zegarowym, wschodnia ściana szczytowa oraz korona murów nawy. Podczas odbudowy popękane mury podstawy wieży powiązano i uzupełniono cegłą. Wyższe kondygnacje, o planie kwadratu, odbudowano całkowicie w cegle. Surową podstawę skontrastowano dekoracyjną dzwonnica, zdobioną narożnymi pilastrami oraz zespołem centralnie osadzonych okien o różnym wykroju i wielkości. Zamknięto ją dachem namiotowym i zwieńczono iglicą z kulą, wiatrowskazem i gwiazdką. Na wiatrowskazie umieszczono daty 1754 (pierwsza odbudowa wieży) oraz 2000 (gruntowna renowacja kościoła). Zniszczoną ścianę wschodnią zastąpiono trójboczną apsydą posadowioną na kamiennym fundamencie i w całości wymurowaną z cegły maszynowej. W ścianach osadzono okna o typowo gotyckim wykroju z profilowanymi ościeżami. Wnętrze kościoła zamknięto dzielonym stropem belkowym wspartym na dwóch rzędach ośmiobocznych drewnianych podpór. Od nowa wykonano emporę zachodnią oraz kolatorską.
Wyposażenie
Dyspozycja:
Manual (C-f3)
Pedal (C-d1)
Pianotritt, Calcant, Evacuant, 2 Keilbälge, E-Gebläse
