loading...
Zamknij wpis

GÖRITZ (Gorzyce)

Bundesland:  Brandenburg
Landkreis:  Uckermark

Niewielka wieś położona na wschodnim skraju pradoliny rzeki Ucker, na prastarym trakcie handlowo-wojskowym łączącym miasta Pasewalk i Prenzlau, niemal w pośrodku odległości między nimi. Ślady osadnictwa na tym terenie sięgają epoki kamienia. O średniowiecznym rodowodzie osady świadczą; źródłosłów nazwy odwołujący się do słowiańskiego słowa „gora” – góra, a także placowy układ zabudowy z niewielkim stawem oraz kościołem usytuowanym pośrodku wschodniej pierzei. Na kartach historii pojawiła się dopiero w okresie wojen jakie książęta pomorscy prowadzili z margrabiami brandenburskimi i meklemburskimi. 11 czerwca 1321 roku, w spisie odszkodowań wojennych przyznanych przez książąt pomorskich swoim wasalom wymieniono między innymi żonę Johannisa de Goriz, która otrzymała 1,5 łana ziemi (Pommersches Urkundenbuch VI, 85). W roku 1440 zawarta została w Goritz ugoda między walczącymi stronami. Mimo konfliktu, który z przerwami trwał aż do XV wieku, wieś rozwijała się dynamicznie za sprawą napływu rzesz osadników z zachodu Europy, głównie z Niemiec. Księga ziemska cesarza Karola IV wymieniała w „Ghorytz” 60 łanów ziemi ornej, 17 gospodarstw chłopskich i 26 chałup zagrodniczych. Na przestrzeni wieków swoje udziały mieli tu obywatele Prenzlau oraz okoliczna szlachta, między innymi rody von Wedel i von Holtzendorff. Dynamiczny rozwój wsi przerwała wojna trzydziestoletnia. Wieś wyludniła się czasowo, a gospodarstwa i domy zostały splądrowane i spalone. Na początku XIX wieku wymieniono tylko 10 gospodarstw chłopskich. II wojna światowa nie przyniosła większych zniszczeń w substancji materialnej uszczupliła natomiast zasoby ludzkie. Po roku 1945 na znacjonalizowanych ziemiach utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne (LPG). W oparciu o rozległe łąki w dolinie rzeki Ucker we wsi rozwinęła się szczególnie hodowla bydła mlecznego. Po dziś dzień miejscowość zachowała typowo rolniczy charakter.   

Źródła

- Kościół wybudowano około 1250 roku.
- Od początku był siedzibą parafii dla okolicznych miejscowości Malchow i Nieden.  
- W roku 1680 wzniesiono drewnianą nadbudowę wieży.
- W latach 1992 oraz 2004 – 2006 przeprowadzono gruntowny remont kościoła.  

Architektura

Kościół usytuowano pośrodku wschodniej pierzei wąskiego placu stanowiącego centrum osady. Otrzymał prosty typ okładu przestrzennego złożony z salowej nawy wzniesionej na planie prostokąta oraz szerszego o niemal metr zachodniego masywu wieżowego o planie prostokąta. Krypta północna została dobudowana prawdopodobnie w nieco późniejszym okresie.

Wszystkie ściany posadowione na kamiennym fundamencie i wysokiej partii cokołowej zakończonej fazowanym gzymsem, wzniesiono z dokładnie obrobionych kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne poziome warstwy. Dokładniej obrobiono kamienie węgielne oraz kwadry w narożach ścian, w obramieniach portali i okien, w fazowanym gzymsie koronującym ściany. Obecne, bogato profilowane gzymsy, pochodzą z późniejszego okresu.

Portalowe wejścia do wnętrza świątyni usytuowano w podstawie zachodniej ściany wieży oraz pośrodku ściany południowej nawy. Portale otrzymały dwu i trójuskokowe ościeża wykonane w kwadr i klińców granitowych zamknięte ostrołukami. Ostrołukową formę otrzymały również drzwi, w portalu zachodnim dwuskrzydłowe, a w południowym jednoskrzydłowe.    

Okna, zachowane w swej pierwotnej formie, wykonano z kwadr i klińców granitowych. Wąskie, obustronnie rozglifione ościeża zamknięto ostrołukami i skośnymi parapetami. W ścianach północnej i południowej nawy rozmieszczono je symetrycznie, po pięć na przestrzał. Jedynie skrajne okno w elewacji północnej nieco przymurowano w momencie dobudowania zewnętrznej krypty. W ścianie wschodniej zastosowano charakterystyczny układ trzech okien tej samej wysokości. W szczycie wschodnim wykonano niewielki okulus o obustronnie rozglifionych ościeżach, oraz niewielkie okno szczelinowe wentylujące poddasze.      

Przestrzeń nawy zamknięto płaskim stropem belkowym (obecnie odeskowanym) i dwuspadowym dachem krytym dachówką ceramiczną. Pierwotny szczyt był nieco bardziej ostry jednak po wymurowaniu nowych profilowanych gzymsów, kąt dachu uległ nieco większemu rozwarciu, a krawędzie szczytu zostały przemurowane.

Wieża zachodnia, szersza o blisko metr od nawy, otrzymała plan prostokąta. Kamienne ściany dociągnięto do wysokości nawy. Przestrzeń kruchty wieżowej otwarto na nawę arkadą z trzech ostrołukowych przejść. Drewniana nadbudowa o planie kwadratu wzniesiona została w technice szkieletowej. Ściany wieży oszalowano, pozostawiając w elewacji północnej i południowej niewielkie prostokątne otwory przesłonięte żaluzjami. Półszczyty zachodnie wymurowano z cegły a boki zamknięto dachami pulpitowymi. Wnętrze nakryto wielopołaciowym hełmem z osobliwą latarnią i zakończeniem w kształcie dzwonu. Całość zwieńczono iglicą z kulą, wiatrowskazem i gwiazdką. Na wiatrowskazie umieszczono inicjały fundatorów i datę 1694 r.       

Do północnej ściany nawy dobudowano zewnętrzną kryptę pochodzącą prawdopodobnie z późniejszego okresu. Świadczyć może o tym użycie cegły jako materiału wyrównującego warstwy kwadr, jak również zamurowanie w północnej ścianie nawy dolnej partii wschodniego okna. Przybudówka otrzymała plan prostokąta z prostopadłą do nawy osią symetrii. Wnętrze zamknięto dachem trójspadowym krytym dachówką. W ścianach wschodniej i zachodniej pozostawiono prostokątne otwory wentylacyjne obramione cegłą z dekoracyjnie kutą kratą. W ścianie północnej znajdowało się szerokie wejście o prostym ościeżu zamkniętym łukiem odcinkowym, obecnie zamurowane.       

Plac kościelny o nieregularnym prostokątnym zarysie otoczony został wysokim kamiennym muren z okazałą bramą od strony zachodniej. Przejście sklepione zostało ostrołukiem, a po stronie wewnętrznej prostokątną niszą zamkniętą łukiem odcinkowym. Całość zwieńczona została niewielkim daszkiem dwuspadowym. Teren kościelny nadal spełnia funkcję lokalnej nekropolii.

Przed murem kościelnym znajduje się głaz narzutowy z inskrypcją upamiętniającą wywodzących się z Göritz poległych w latach 1914-1918 mieszkańców miejscowości.

Po wschodniej stronie kościoła, poza murem kościelnym, znajduje się niewielka kaplica pogrzebowa. 

Wyposażenie  

- Murowany ołtarz z barokową nadstawą z ok. 1710 r., w stylu architektonicznym. Główne podziały wyznaczono dwoma kolumnami korynckimi, gzymsem gierowanym oraz rozbudowanym frontonem. Wszystko ujęto rozbudowaną ornamentyką akantu po bokach. W predelli umieszczono przedstawienie Ostatniej Wieczerzy, w części centralnej obraz ze sceną ukrzyżowania w formie naturalistycznej, a we frontonie moment złożenia Chrystusa do grobu.
- Na ścianie wschodniej sakrarium w postaci głębokiej niszy zamkniętej trójkątnie, z zamykaną metalową kratą.  
- Ambona w stylu późnego renesansu z XVII w. z oktagonalnym koszem wspartym na słupie, zapleckiem i baldachimem. Na bokach wydzielonych strefami gzymsów i niewielkich kolumienek, malowane postacie ewangelistów umieszczone w płytkich niszach zamkniętych półokrągło. Z kolei w arkadach schodów wymalowano wizerunki proroków. Do ambony dostawiona została loża kapłańska. W płycinach drzwi przedstawienie Chrystusa i Lutra oraz herb dawnej rodziny patronackiej - von Wedel.
- Kielich mszalny z 1725 r., wykonany ze srebra, złocony, wysokości 26 cm. Stopa i trzon sześciopłaszczyznowe, guzek okrągły karbowany.
- Mały cynowy kielich z ok. XVII wiek z płaską, okrągłą stopą, stylizowany na gotyk.
- Cyborium z ok. 1600 r., miedziowane i złocone, średnicy 8 cm i wysokości 7 cm. Na zewnętrznej powierzchni walca naklejone są delikatnie grawerowane stojące postacie Chrystusa, Piotra i Pawła, Andrzeja i Jakuba. Wieczko lekko wypukłe, również ozdobione dużym kolistym garbem pośrodku i wieńcem z mniejszych garbów na krawędzi.
- Dębowy kredens barokowy z 1761 r., z wypełnieniami i intarsjami z orzecha włoskiego, autorstwa mistrza stolarskiego Ehrista Kruhla, wykonany w Prenzlau.
- Na ścianie północnej kościoła epitafium drewniane z dwoma skręconymi kolumnami i bogatą snycerską z silnie wystającymi spiralnymi zakończeniami liści. Pośrodku malowany wizerunek Chrystusa na krzyżu, u stóp którego klęczy wraz z rodziną zmarły pastor Christian Schadrach († 1707). Naprzeciwko małe epitafium dziecięce z podobnym ornamentem w postaci herbu.
- Tablica pamiątkowa z 1846 r. w bogatej złotej ramie dla upamiętnienia członków rodu von Wedel.
- Na wieży dwa dzwony, starszy z 1452 roku.



Do góry