GÖRITZ (Gorzyce)

Niewielka wieś położona na wschodnim skraju pradoliny rzeki Ucker, na prastarym trakcie handlowo-wojskowym łączącym miasta Pasewalk i Prenzlau, niemal w pośrodku odległości między nimi. Ślady osadnictwa na tym terenie sięgają epoki kamienia. O średniowiecznym rodowodzie osady świadczą; źródłosłów nazwy odwołujący się do słowiańskiego słowa „gora” – góra, a także placowy układ zabudowy z niewielkim stawem oraz kościołem usytuowanym pośrodku wschodniej pierzei. Na kartach historii pojawiła się dopiero w okresie wojen jakie książęta pomorscy prowadzili z margrabiami brandenburskimi i meklemburskimi. 11 czerwca 1321 roku, w spisie odszkodowań wojennych przyznanych przez książąt pomorskich swoim wasalom wymieniono między innymi żonę Johannisa de Goriz, która otrzymała 1,5 łana ziemi (Pommersches Urkundenbuch VI, 85). W roku 1440 zawarta została w Goritz ugoda między walczącymi stronami. Mimo konfliktu, który z przerwami trwał aż do XV wieku, wieś rozwijała się dynamicznie za sprawą napływu rzesz osadników z zachodu Europy, głównie z Niemiec. Księga ziemska cesarza Karola IV wymieniała w „Ghorytz” 60 łanów ziemi ornej, 17 gospodarstw chłopskich i 26 chałup zagrodniczych. Na przestrzeni wieków swoje udziały mieli tu obywatele Prenzlau oraz okoliczna szlachta, między innymi rody von Wedel i von Holtzendorff. Dynamiczny rozwój wsi przerwała wojna trzydziestoletnia. Wieś wyludniła się czasowo, a gospodarstwa i domy zostały splądrowane i spalone. Na początku XIX wieku wymieniono tylko 10 gospodarstw chłopskich. II wojna światowa nie przyniosła większych zniszczeń w substancji materialnej uszczupliła natomiast zasoby ludzkie. Po roku 1945 na znacjonalizowanych ziemiach utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne (LPG). W oparciu o rozległe łąki w dolinie rzeki Ucker we wsi rozwinęła się szczególnie hodowla bydła mlecznego. Po dziś dzień miejscowość zachowała typowo rolniczy charakter.   

Źródła

Architektura

Kościół usytuowano pośrodku wschodniej pierzei wąskiego placu stanowiącego centrum osady. Otrzymał prosty typ okładu przestrzennego złożony z salowej nawy wzniesionej na planie prostokąta oraz szerszego o niemal metr zachodniego masywu wieżowego o planie prostokąta. Krypta północna została dobudowana prawdopodobnie w nieco późniejszym okresie.

Wszystkie ściany posadowione na kamiennym fundamencie i wysokiej partii cokołowej zakończonej fazowanym gzymsem, wzniesiono z dokładnie obrobionych kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne poziome warstwy. Dokładniej obrobiono kamienie węgielne oraz kwadry w narożach ścian, w obramieniach portali i okien, w fazowanym gzymsie koronującym ściany. Obecne, bogato profilowane gzymsy, pochodzą z późniejszego okresu.

Portalowe wejścia do wnętrza świątyni usytuowano w podstawie zachodniej ściany wieży oraz pośrodku ściany południowej nawy. Portale otrzymały dwu i trójuskokowe ościeża wykonane w kwadr i klińców granitowych zamknięte ostrołukami. Ostrołukową formę otrzymały również drzwi, w portalu zachodnim dwuskrzydłowe, a w południowym jednoskrzydłowe.    

Okna, zachowane w swej pierwotnej formie, wykonano z kwadr i klińców granitowych. Wąskie, obustronnie rozglifione ościeża zamknięto ostrołukami i skośnymi parapetami. W ścianach północnej i południowej nawy rozmieszczono je symetrycznie, po pięć na przestrzał. Jedynie skrajne okno w elewacji północnej nieco przymurowano w momencie dobudowania zewnętrznej krypty. W ścianie wschodniej zastosowano charakterystyczny układ trzech okien tej samej wysokości. W szczycie wschodnim wykonano niewielki okulus o obustronnie rozglifionych ościeżach, oraz niewielkie okno szczelinowe wentylujące poddasze.      

Przestrzeń nawy zamknięto płaskim stropem belkowym (obecnie odeskowanym) i dwuspadowym dachem krytym dachówką ceramiczną. Pierwotny szczyt był nieco bardziej ostry jednak po wymurowaniu nowych profilowanych gzymsów, kąt dachu uległ nieco większemu rozwarciu, a krawędzie szczytu zostały przemurowane.

Wieża zachodnia, szersza o blisko metr od nawy, otrzymała plan prostokąta. Kamienne ściany dociągnięto do wysokości nawy. Przestrzeń kruchty wieżowej otwarto na nawę arkadą z trzech ostrołukowych przejść. Drewniana nadbudowa o planie kwadratu wzniesiona została w technice szkieletowej. Ściany wieży oszalowano, pozostawiając w elewacji północnej i południowej niewielkie prostokątne otwory przesłonięte żaluzjami. Półszczyty zachodnie wymurowano z cegły a boki zamknięto dachami pulpitowymi. Wnętrze nakryto wielopołaciowym hełmem z osobliwą latarnią i zakończeniem w kształcie dzwonu. Całość zwieńczono iglicą z kulą, wiatrowskazem i gwiazdką. Na wiatrowskazie umieszczono inicjały fundatorów i datę 1694 r.       

Do północnej ściany nawy dobudowano zewnętrzną kryptę pochodzącą prawdopodobnie z późniejszego okresu. Świadczyć może o tym użycie cegły jako materiału wyrównującego warstwy kwadr, jak również zamurowanie w północnej ścianie nawy dolnej partii wschodniego okna. Przybudówka otrzymała plan prostokąta z prostopadłą do nawy osią symetrii. Wnętrze zamknięto dachem trójspadowym krytym dachówką. W ścianach wschodniej i zachodniej pozostawiono prostokątne otwory wentylacyjne obramione cegłą z dekoracyjnie kutą kratą. W ścianie północnej znajdowało się szerokie wejście o prostym ościeżu zamkniętym łukiem odcinkowym, obecnie zamurowane.       

Plac kościelny o nieregularnym prostokątnym zarysie otoczony został wysokim kamiennym muren z okazałą bramą od strony zachodniej. Przejście sklepione zostało ostrołukiem, a po stronie wewnętrznej prostokątną niszą zamkniętą łukiem odcinkowym. Całość zwieńczona została niewielkim daszkiem dwuspadowym. Teren kościelny nadal spełnia funkcję lokalnej nekropolii.

Przed murem kościelnym znajduje się głaz narzutowy z inskrypcją upamiętniającą wywodzących się z Göritz poległych w latach 1914-1918 mieszkańców miejscowości.

Po wschodniej stronie kościoła, poza murem kościelnym, znajduje się niewielka kaplica pogrzebowa. 

Wyposażenie