HEINERSDORF

Bundesland: Brandenburg

Landkreis: Uckermark

Niewielka wieś kolonizacyjna oddalona o 6 km. na zachód od Schwedt. Obecnie dzielnica tego miasta. Zwarta zabudowa skupiona została wokół wydłużonego centralnego placu. Na kartach historii pojawiła się w 1354 roku pod nazwą Henrichstorph, jako zastaw margrabiego i elektora brandenburskiego Ludwika VI „Rzymianina” w toczącym się konflikcie z Pomorzem. Wieś wraz z kościołem musiała powstać jednak przynajmniej sto lat wcześniej. Sama nazwa związana została prawdopodobnie z nazwiskiem założyciela lub kolonizatora. W późniejszym okresie swoje dobra posiadały tu pomorskie i brandenburskie rody szlacheckie między innymi von Ramin, von Lindstedt, von Hohenstein, von Retzdorf, von Falckenberg, von Arnim, von Grambow, von Stegelitz. Na początku XIX wieku patronat nad wsią objęła rada miejska Schwedt.

Źródła

- Kościół powstał prawdopodobnie w połowie XIII wieku w okresie przejściowym romańsko-gotyckim.

- Od początku funkcjonował, jako świątynia parafialna dla sąsiednich miejscowości Berkholz i Meyenburg.

- Podczas wojny trzydziestoletniej kościół spłonął. Odbudowano go w latach następnych.

- W XIX wieku przemurowano koronę wieży i wykonano nowy hełm.

Architektura

Kościół usytuowano pośrodku centralnego placu wsi przy zachodniej jego krawędzi. Otrzymał typową dla wiejskiego budownictwa sakralnego formę złożoną z zachodniego masywu wieżowego, prostokątnej nawy oraz wydzielonego prosto zamkniętego prezbiterium. Świątynię orientowano. Wszystkie ściany posadowione na kamiennym fundamencie wymurowano z kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne poziome warstwy. Szczególnie dokładnie obrobiono ościeża portali i okien oraz naroża ścian. Wnętrze prezbiterium zamknięto sklepieniem krzyżowym a nawy stropem belkowym. Całość nakryto oddzielnymi dwuspadowymi dachami krytymi dachówką ceramiczną. W późniejszym okresie w każdej z połaci wykonano lukarny w formie wolego oka. Drewniany okap koronujący mury wykonano z profilowanych belek i desek. Przestrzenie prezbiterium, nawy i kruchty wieżowej oddzielono ostrołukami. Zachodni zamurowano w późniejszym okresie pozostawiając jedynie prostokątne przejście. Pozostał jedynie łuk tęczowy o dość niskim profilu oddzielający nawę od prezbiterium. Posadzka, zarówno w prezbiterium jak i w nawie, wykonana została z cegły.

Kościół otrzymał trzy portalowe wejścia o prostych ościeżach wykonanych z dokładnie obrobionych kwadr i klińców granitowych. Portale, zachodni i północny, zamknięto łukiem pełnym, portal południowy delikatnym ostrołukiem. W późniejszym okresie portale w ścianach nawy zamurowano.

Ostrołukowy wykrój otrzymały również okna. Osadzono je symetrycznie po trzy w ścianach północnej i południowej nawy oraz po jednym w ścianach północnej i południowej prezbiterium. We wschodniej ścianie prezbiterium wykonano tylko jeden otwór okienny o szerokim ościeżu zamkniętym delikatnym ostrołukiem. Szczyt pozbawiono dekoracji, wykonano jedynie maleńki otwór wentylacyjny.

W późniejszym okresie wykonano dodatkowy portal w ścianie południowej prezbiterium o ościeżu ceglanym zamkniętym półokrągło oraz nowe otwory okienne o szerokich, prostych, delikatnie rozglifionych, ceglanych ościeżach zamkniętych łukiem odcinkowym. Dodatkowo wybito dwa okna w dolnej partii murów nawy, na styku z wieżą, doświetlające przestrzeń pod emporą organową. Relikty pierwotnych okien dostrzec można na ścianach nawy. Okno wschodnie zamurowano.

Wieżę zachodnią wzniesiono na planie prostokąta o szerokości równej nawie. Mury wyciągnięto do wysokości kalenicy dachu nawy. Pierwotnie zamknięta była dachem dwuspadowym poprzecznym do osi kościoła. W XIX wieku zniszczoną koronę murów odbudowano w cegle. Na narożach obejścia wzniesiono filarowe ośmioboczne wieżyczki zamknięte ostrosłupowymi daszkami. Pośrodku obejścia wymurowano ostrosłupowy hełm ceglany. Zwieńczono go iglicą z kulą, wiatrowskazem i gwiazdką. Na wiatrowskazie umieszczono datę przebudowy (1741) i inicjały majstrów, Beckmanna i Nachla. Przyziemie wieży pozbawione otworów okiennych otrzymało tylko portalowe wejście od zachodu. Kolejne kondygnacje doświetlone zostały wąskimi otworami szczelinowymi. W późniejszym okresie górne otwory przemurowano na prostokątne okna w obramieniu ceglanym, zamknięte żaluzjami. W ścianie zachodniej wykonano biforium. Ponad oknami w ścianach północnej i południowej osadzono kwadratowe tarcze zegarowe. Na wieży pozostał kołowrót służący do transportowania bel tytoniu, który suszono na poddaszu kościoła. Tam też zachowały się drewniane kołki służące do rozpięcia lin suszarni.

Plac kościelny o regularnym prostokątnym obrysie otoczony został kamiennym murem z bramkami od północy i południa. W części południowej porośnięty jest starodrzewem. Pełnił funkcję lokalnej nekropolii. Po dziś dzień zachowało się kilka nagrobków.

Wyposażenie

- Ołtarz barokowy wykonany przez warsztat Jürgena Matterna w latach 1702-1705. Forma architektoniczna rozczłonkowana profilowanymi gzymsami. W części centralnej na cokole w formie wazonu płaskorzeźbiony wizerunek Chrystusa ukrzyżowanego. Po bokach personifikacje Starego i Nowego Testamentu trzymające tablice Dekalogu i księgę Ewangelii. Wyżej w owalnym kartuszu inskrypcja z sentencją „Meinen Frieden Lasse ich Euch!” (Johannes 14,27 „Pokój mój zostawiam wam”), oraz kolejne rzeźbione postaci Ewangelistów, św. Jana i św. Mateusz. W zwieńczeniu scena zmartwychwstania oraz kolejni ewangeliści, św. Marek i św. Łukasz. Podstawa ołtarza i mensa kamienne lub ceglane.

- Ambona renesansowa z połowy XVII wieku. Wieloboczny kosz wsparty na korynckiej kolumnie o skręconym trzonie. Płycinowe boki oddzielone korynckimi kolumienkami.

- Renesansowa misa chrzcielna z ok. 1600 roku, wykonana z mosiądzu z przedstawieniem grzechu pierworodnego. Na obrzeżu inskrypcja z wielokrotnie powtórzonego słowa „Glück“ – szczęście.

- Organy wykonane w warsztacie organomistrza Kaltschmidta w Szczecinie w 1850 roku.

- Kielich srebrny, całkowicie złocony z I poł. XVII w., z sześciościenną nóżką i głowicą, na rogach, których znajdują się główki aniołków.