KLEIN LUCKOW (Mały Łuków)
Niewielka wieś położona na skraju moreny czołowej w odległości 14 km na północny zachód od Pasewalk i 10 km na północny wschód od Strasburga. Wieś powstała w okresie kolonizacji niemieckiej z zabudową skupioną wokół wydłużonego placu centralnego. Na kartach historii pojawiła się w roku 1375 z 50 łanami uposażenia, z czego trzy należały do kościoła. Podczas wojny trzydziestoletniej wieś częściowo się wyludniła. Spośród 29 zagród 14 było opuszczonych w tym również gospodarstwo młynarza. W roku 1543 powstało założenie folwarczne. Typowo rolniczy charakter wieś zachowała po dzień dzisiejszy.
Źródła
Architektura
Kościół usytuowano pośrodku wsi na niewielkim owalnym wyniesieniu, otoczonym niskim murem. Otrzymał prosty salowy układ złożony z prostokątnej w planie nawy oraz poprzecznej do niej prostokątnej w planie wieży zachodniej o tej samej wysokości i szerokości. Nadbudowa otrzymała drewnianą konstrukcję szkieletową.
Wszystkie ściany posadowione na kamiennym fundamencie i cokole zakończonym fazowanym gzymsem, wymurowano z kwadr granitowych o słabym stopniu opracowania, łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w poziome warstwy. Zastosowano również warstwy wyrównujące z okrzesków kamiennych i ułomków ceglanych. Nieco dokładniej obrobiono naroża ścian, ościeża portali i okien, oraz kwadry cokołowe. Wnętrze zamknięto prostym stropem belkowym oraz dachem dwuspadowym, krytym dachówką ceramiczną. W koronie murów osadzono belki stropowe, a krokwie wysunięto nieco poza obrys murów. W ten sposób utworzono niewielki okap.
Szczególnie dekoracyjnie opracowano wschodnią ścianę szczytową. W partii centralnej osadzono zespół trzech okien o identycznej wysokości i wąskich, obustronnie rozglifionych ościeżach, zamkniętych ostrołukiem oraz skośnym parapetem. Zachowały swoją pierwotną formę. W szczycie wykonano bardzo płytkie blendy w układzie piramidalnym o ostrołukowym wykroju. W osi szczytu osadzono dwa niewielkie okna szczelinowe doświetlające i wentylujące poddasze.
Ostrołukowy wykrój otrzymały również trzy okna osadzone w ścianie południowej. Otwory te przebudowano w późniejszym okresie. Ościeża poszerzono i obramiono cegłą. Północna ściana, wydaje się, nie posiadała okien.
Portalowe wejścia usytuowano w ścianach zachodniej, północnej i południowej. Uskokowe ościeża, wykonane z kwadr granitowych, zamknięto ostrołukiem bez elementu zwornikowego. Najbardziej okazałym jest portal zachodni o trójuskokowym ościeżu. Pozostałe portale zostały zamurowane w późniejszym okresie.
Wieżę zachodnią, poprzeczną do osi kościoła, wzniesiono na planie prostokąta. Kamienna podstawa o tej samej szerokości i wysokości co nawa, otrzymała drewnianą nadbudowę o konstrukcji szkieletowej, powiązaną z więźbą dachową. Górna partia już o planie kwadratu wyrasta bezpośrednio z połaci dachowych. Cała konstrukcja nadbudowy została oszalowana deską, łącznie ze szczytem zachodnim. Niewielkie prostokątne okna przesłonięte żaluzjami osadzono w ścianach północnej i południowej. Całość zamknięto barokowym hełmem zwieńczonym iglicą z wałkiem i wiatrowskazem.
W okresie nowożytnym do północnej ściany kościoła dobudowano niewielkie pomieszczenie o planie prostokąta, pełniące funkcję kaplicy przedpogrzebowej. Drewnianą konstrukcję szkieletową wypełnioną cegła otynkowano. Wnętrze zamknięto płaskim dachem pulpitowym. Po roku 2008 dobudówkę usunięto.
Plac kościelny o owalny zarysie otoczony został niewysokim kamiennym murem z wejściem od wschodu. W wielu miejscach zauważyć można ubytki. Obsadzony starodrzewem po dziś dzień pełni funkcję lokalnej nekropolii.
Wyposażenie
Pedalcoppel, Calcantenglocke