GROSS ZIETHEN
Duża wieś o średniowiecznym rodowodzie usytuowana w południowym skraju Rezerwatu Biosfery Schorfheide-Chorin, w odległości 10 km na południowy zachód od Angermünde. Osada powstała już w czasach słowiańskich, a dość popularna na Pomorzu Zachodnim nazwa odnosi się do „miejsca porośniętego szuwarami. Na kartach historii wieś Cythene pojawiła się po raz pierwszy w 1275 roku w akcie nadania udzielonego przez margrabiów Ottona i Albrechta na rzecz klasztoru w Chorin. Następnie w formie „Magna Scyten” została odnotowana w 1319 roku. W księdze ziemskiej margrabiego Karola IV z 1375 roku wymieniona została wieś Groß-Ziethen z uposażeniem w wysokości 60 łanów ziemi, z których cztery przynależały do kościoła. Po reformacji stała się wsią elektorską podległą urzędowi w Chorin. W tym czasie była własnością miasta Angermünde. W okresie wojny trzydziestoletniej wyludniła się, a domostwa i zabudowania gospodarcze zostały splądrowane i spalone. W 1686 roku Berlińska Izba Handlowa osiedliła w Groß-Ziethen 22 kolonistów z północnej Francji. Należeli oni do Francuskiego Kościoła Reformowanego. Przyjęli własną konstytucję kościelną i mieli własnego pastora - Jeana Regniera. Nowi mieszkańcy w zamian za czasowe zwolnienia podatkowe zobowiązali się do odbudowy gospodarstw i kościoła. Wprowadzili, nowatorską na tym terenie, uprawę tytoniu i wielu nowych warzyw. Systematyczny rozwój wsi przerwany został działaniami wojen światowych. Po roku 1945 wieś nadal się rozwijała zachowując swój rolniczy charakter.
Źródła
Architektura
Kościół usytuowano pośrodku prostokątnego placu stanowiącego centrum zabudowy. Otrzymał typową dla wiejskiej architektury sakralnej formę, złożoną z prostokątnej w palnie nawy oraz wydzielonego i prosto zamkniętego prezbiterium o planie kwadratu (nawa: 14,5 x 10,8 m; prezbiterium 9,9 x 9 m) . Wszystkie ściany posadowione na kamiennym fundamencie i niskim cokole, zakończonym prostokątnym gzymsem, wymurowano z dobrze opracowanych kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne poziome warstwy. Dokładniej opracowano kwadry narożnikowe oraz stanowiące ościeża portali i okien. W okresie odbudowy kościoła przemurowano koronę murów. Wewnętrzne połacie ścian pokryto grubym wapiennym tynkiem. Otynkowano również szczyt wschodni, który nie otrzymał żadnej dekoracji poza niewielkim otworem wentylacyjnym w kształcie krzyża w zwieńczeniu. Istnieje prawdopodobieństwo, że został wzniesiony od nowa podczas odbudowy kościoła. Pierwotnie był zapewne bliźniaczy do szczytu zachodniego, wymurowanego z kwadr granitowych ułożonych w regularne warstwy. W czasie budowy wieży wierzchołek szczytu zachodniego ścięto. Na początku XVIII wieku, nad zachodnią partią nawy wzniesiono wieżę dachową. Z kolei w XIX wieku do zachodniej ściany nawy dobudowano niewielką kruchtę. Przestrzenie nawy i prezbiterium oddzielono okrągłym łukiem tęczowym z charakterystycznym poszerzeniem u podstawy. Wnętrze otrzymało ceramiczną posadzkę i zamknięte zostało oddzielnymi stropami belkowymi. Całość nakryto dachami dwuspadowymi krytymi obecnie dachówką cementową.
Portalowe wejścia do kościoła usytuowane zostały w ścianie zachodniej nawy oraz w południowych ścianach nawy i prezbiterium. W późniejszym okresie portale południowe zostały zamurowane. Jednouskokowe ościeża zamknięte półokrągło, wykonane zostały z precyzyjnie opracowanych kwadr i klińców granitowych z dodatkowym wieńcem kwadr w partii archiwolty. Nie udało się ustalić formy portalu zachodniego. Jeszcze jedno portalowe wejście usytuowano wtórnie w podstawie wschodniej ściany prezbiterium. Wąskie jednouskokowe ościeże zamknięto półokrągło. Wejście to wprowadzało pastora do wydzielonej drewnianą przegrodą przestrzeni prezbiterium.
Pierwotne okna rozmieszczono symetrycznie w ścianach nawy i prezbiterium. Wąskie, obustronnie rozglifione ościeża zamknięto łukami pełnymi oraz skośnymi parapetami. W późniejszym okresie zostały zamurowane bądź przebudowane. Ich liczba możliwa jest jednak do ustalenia. W prezbiterium osadzono po dwa w ścianach północnej i południowej oraz zespół trzech okien we wschodniej ścianie szczytowej. W nawie wykonano prawdopodobnie po cztery otwory okienne z każdej ze ścian. Nowe otwory okienne znacznie powiększono. Ceglane szerokie ościeża zamknięto gotyckim ostrołukiem i skośnym parapetem. Od strony zewnętrznej otrzymały formę dwuuskokową, a od wewnętrznej prostą, rozglifioną. Światło okien wypełniono delikatnym maswerkiem wykonanym z ceglanych kształtek. W części nawowej oraz we wschodniej ścianie szczytowej prezbiterium, pomiędzy nowymi oknami, dostrzec można relikty pierwotnych otworów.
Wieża nadbudowana została nad zachodnią partią nawy. Otrzymała konstrukcję szkieletową osadzoną w więźbie dachowej oraz opartą na zachodniej ścianie szczytowej. Całość oszalowano deską. Otwory okienne o prostych ościeżach przesłonięto żaluzjami dla lepszego rozchodzenia się dźwięku dzwonów. Całość zamknięto dachem namiotowym krytym obecnie dachówką cementową i zwieńczono iglicą z kulą i wiatrowskazem.
W XIX wieku portalowe wejście zachodnie obudowano niewielką kruchtą osadzoną na niskim cokole z profilowanym gzymsem. Wymurowano ją z cegły maszynowej, zamykając dachem dwuspadowym oraz ozdobnym szczytem w formie wimpergi, zdobionym schodkowym fryzem. Pośrodku szczytu umieszczono datę 1717 wykonaną z metalowych cyfr. Portal wejściowy otrzymał uskokowe ościeża zamknięte gotyckim ostrołukiem. Światło wejścia zamknięto drzwiami dwuskrzydłowymi z profilowanym nadprożem i maswerkowym nadświetlem. W ścianach północnej i południowej osadzono niewielkie okna o uskokowych, rozglifionych ościeżach, zamkniętych ostrołukami i skośnymi parapetami.
Plac kościelny o regularnym prostokątnym zarysie otoczony został niskim kamiennym murem z ceglanymi furtami od północy, zachodu i południa. W przeszłości pełnił funkcję lokalnej nekropolii, do chwili założenia nowego cmentarza usytuowanego przy zachodnim skraju wsi.
Aneks.
W przejściu znajdującym się w szczycie zachodnim nawy i komunikującym przestrzenie poddaszy znajduje się potrójne dębowe nadproże. Badania drewna ujawniły iż element ten pochodzi z połowy XIII wieku. Z kolei próbki pobrane z więźby dachowej chóru wskazały rok 1216. Wyniki badań ukazały chronologię powstawania poszczególnych części budowli (prezbiterium a następnie nawa). Pod uwagę brana jest również teza, o wykorzystaniu do budowy więźby dachowej prezbiterium drewna pochodzącego ze starszej, drewnianej budowli.
Wyposażenie
Dyspozycja:
