Architektura Pomorza

Niewielka wieś usytuowana na zboczu Doliny Dolnej Odry, na skraju Cedyńskiego Parku Krajobrazowego i Wzgórz Krzymowskich, w odległości 4 km na południe od przejścia granicznego Krajnik Dolny – Schwedt, oraz 11 km na północny zachód od Chojny. Początek miejscowości wiąże się z niewielką osadą rybacką Sathowe, należącą do biskupstwa brandenburskiego. W roku 1277 na drodze wymiany weszła w skład domeny margrabiów brandenburskich. W księdze ziemskiej z 1337 roku w osadzie Zatin wymieniono: 33 domy i majątek parafialny. W roku 1374 wieś nabyta została przez rodzinę von Wedel, a od 1492 stała się własnością rodu von Strauss. W tym okresie pojawiła się nowa nazwa miejscowości Nydern Satten. W roku 1669 udziały w podupadłym majątku nabył radca dworski von Kanstein. Na początku XVIII wieku majątek przestał istnieć, pozostało jedynie 14 zagród rybackich i rolniczych, ulokowanych na skarpie wzdłuż brzegu Odry. W roku 1815 Książę Hardenberg sprzedał udziały dyrektorowi banku Sebertowi. W połowie XIX wieku przeprowadzono szeroko zakrojone prace nad regulacją dolnego odcinka Odry. W konsekwencji rybacy z Zatoni stracili swoje łowiska, zmieniono także brzeg rzeki w Zatoni doprowadzając do likwidacji portu. Zatoń straciła swój rybacko - rolniczy charakter i zmieniła się w wieś rzemieślniczo - przemysłową. Uruchomiono dużą cegielnię  i wytwórnię dachówki ceramicznej, działała manufaktura kowalsko - ślusarska, w obecnej Dolinie Miłości funkcjonowały 2 kopalnie węgla brunatnego oraz kopalnia gliny. Na zatońskich wzgórzach odkryto ogromne pokłady piasku formierskiego. Działały tu także dwie restauracje obsługujące ruch turystyczny. Pod koniec XIX wieku ostatecznie ukształtowała się nazwa wsi - Nieder Saathen (Niedersaathen), pisana łącznie bądź rozdzielnie. Po 1945 roku częściowo zniszczona (splądrowana) wieś wyludniła się. Mimo upływu wieków miejscowość zachował swój typowo rolniczy charakter. Obecnie Zatoń Dolna znana jest przede wszystkim ze wspaniałych panoram Doliny Odry, parku naturalistyczno-krajobrazowy „Dolina Miłości” oraz kościoła urokliwie usytuowanego na skarpie odrzańskiej.

Źródła.

Architektura 

Kościół w Zatoni Dolnej usytuowano na wysuniętym zachodnim skraju naturalnego wyniesienia stanowiącego fragment nadodrzańskich skarp, dość gwałtownie opadających w stronę koryta rzeki, poprzecinanych licznymi parowami. Nie udało się potwierdzić czy zachowana świątynia powstała na miejscu wcześniejszej. Faktem jest, że już w XIV wieku wymieniono ogólnikowo uposażenie należące do parafii. Jak na razie przekazy nie wspominają jednak o lokacji świątyni.

Zachowany do dzisiaj, niewielki kubaturowo obiekt, wzniesiono na dość oryginalnym planie wydłużonego dwunastoboku o owalnym kształcie z kruchtą na planie kwadratu od zachodu. Ściany posadowione na kamiennym fundamencie i niskim cokole zakończonym prostokątnym gzymsem, wymurowano w całości z cegły i otynkowano. Narożniki ozdobiono wysuniętymi lizenami połączonymi w koronie muru dodatkową opaską przechodzącą w profilowany gzyms koronujący, tworząc wrażenie szkieletowej konstrukcji nośnej. Wnętrze zamknięto płaskim stropem deskowanym z zaokrąglonymi wysklepkami po obwodzie oraz dachem dwuspadowym z wielopołaciowymi zakończeniami na osi wschód - zachód. Pokryto go dachówką ceramiczną. Podłoga z ceramicznych płytek, współczesna.

Główne wejście do kościoła usytuowano w podstawie zachodniej ściany wysokiej kruchty o planie kwadratu. Stylizowane na bramę, ujęte wysokimi narożnymi przyporami jednoprzestrzenne wnętrze zamknięto dachem trójspadowym. Portal o prostym wysokim ościeżu zamknięto półkoliście. Osadzono w nim dwuskrzydłowe drzwi deskowane z wysokim nadprożem i półokrągłym dzielonym promieniście nadświetlem. Dodatkowe drzwi o mniejszych prostych ościeżach, ujętych półkoliście zamkniętą płytką blendą, usytuowano w ścianach północnej i południowej kruchty.

Ten sam wykrój otrzymały okna usytuowane symetrycznie w ścianach bocznych kościoła. Podwójnie dzielone z półokrągłym promienistym nadświetlem, wypełnione zostały gęstą siatką szprosów imitujących witraż. 

W roku 1820-1830 pośrodku kalenicy wzniesiono wieżyczkę dachową o planie kwadratu, zamkniętą szpiczastym ostrosłupowym hełmem. Zwieńczono go iglicą z kulą i krzyżem. Na iglicy znajdował się pierwotnie wiatrowskaz z chorągiewką, na której umieszczony był rok budowy kościoła - 1711. Szkieletowa konstrukcja wieżyczki obita została wąskimi deskami i listwami. Niemal całe połacie ścian zajęły stylizowane ostrołukowe okna w układzie piramidalnym, wypełnione klepkami żaluzji. W archiwolcie środkowych otworów osadzono niewielkie tarcze mechanizmu zegarowego.

Plac przykościelny otoczony zwartym wieńcem krzewów i drzew, pełnił funkcje lokalnej nekropolii. Zachowało się jeszcze kilka mogił, także powojennych.            

Wyposażenie

Wyposażenie utracone.

Aneks