GERSWALDE

Bundesland: Brandenburg

Landkreis: Uckermark

Niewielka wieś o średniowiecznym rodowodzie położona na uboczu utartych szlaków, w odległości 25 km na południe od Prenzlau w granicach rezerwatu biosfery Schorfheide-Chorin. Pierwotna zabudowa skupiona była wokół owalnego nawsia. Na kartach historii pojawiła się przed rokiem 1271 za sprawą grodu granicznego przekształconego w zamek obronny margrabiów askańskich. W księdze ziemskiej pod rokiem 1375 wymieniono miejscowość jako „oppidum” – czyli miasteczko. Uposażenie nie należało jednak do imponujących i wynosiło ok. 60 łanów. Jak wszystkie miasteczka i wsie regionu miało okresy prosperity i stagnacji, czasy pokoju ale także wojen i kataklizmów. Nie ucierpiało zbytnio podczas wojen światowych a od roku 1945 rozwija się systematycznie stając się miejscem odpoczynku i wytchnienia dla mieszkańców berlińskiej metropolii.

Źródła

- Kościół pochodzi z połowy XIII wieku.

- W roku 1743 świątynię strawił pożar, stopieniu uległy dzwony na wieży.

- W 1744 roku odlano trzy nowe dzwony.

- Kolejny pożar strawił świątynię w 1808 roku. Zniszczeniu uległy wieża z dzwonami, wschodnia ściana szczytowa oraz całe wyposażenie kościoła.

- W latach 1814-1820 kościół odbudowano.

- W latach 2000-2002 odrestaurowano świątynię.

Architektura

Kościół usytuowano pośrodku wiejskiej zabudowy na niewielkim wyniesieniu otoczonym niskim kamiennym murkiem. Układ przestrzenny składał się pierwotnie z prostej, salowej nawy wzniesionej na planie wydłużonego prostokąta. Od zachodu zamknięto ją nieco szerszym masywem wieży wzniesionym również na planie prostokąta. W nieco późniejszym okresie dobudowano północną zakrystię oraz kruchtę południową o planie czworoboku. W wieku XIX, wschodnią ścianę szczytową zastąpiono trójboczną apsydą.

Ściany pierwotnego założenia wzniesiono z dobrze obrobionych kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną ułożonych w regularne warstwy. Posadowiono je na kamiennym fundamencie i niskim cokole zakończonym fazowanym gzymsem. Brak go na ścianach zakrystii i kruchty południowej. Wnętrze zamknięto płaskim stropem belkowym oraz dachem dwuspadowym krytym dachówką ceramiczną.

Do wnętrza kościoła wiodły trzy portalowe wejścia usytułowane w ścianach północnej, południowej i zachodniej. Portal zachodni nie zachował się. W jego miejscu, w roku 1928, wzniesiono pomnik wojenny w postaci kamiennej, neoklasycystycznej ramy portalu. Po roku 1945 zatarto inskrypcje z nazwiskami poległych w czasie I wojny światowej, a także wieńczący pomnik krzyż równoramienny. Obecnie znajduje się tu wejście do kruchty wieżowej zamknięte drzwiami dwuskrzydłowymi.

Pozostałe portale wykonano z dokładnie obrobionych kwadr granitowych. Dwuuskokowe ościeża zamknięto ostrołukiem z elementem zwornikowym. Archiwolta portalu północnego otrzymała dodatkowy wieniec kwadr. Wejścia te pozostają zamurowane. Nieco późniejsze wejścia prowadzące do zakrystii oraz na emporę kolatorską otrzymały proste ościeża.

W formie niezmienionej zachowały się okna, osadzone symetrycznie w ścianach północnej i południowej, po pięć w każdej ze stron. Wąskie i obustronnie rozglifione ościeża zamknięto delikatnym ostrołukiem i skośnym parapetem.

Do ściany północnej prezbiterium dobudowano zakrystię o planie prostokąta. Wymurowano ją niemal w całości z kamienia i zamknięto dachem pulpitowym. W czasie odbudowy koronę murów i narożniki powiązano cegłą. W ścianie wschodniej i zachodniej osadzono niewielkie prostokątne okna. Odmienną formę otrzymała kruchta południowa o planie prostokąta, dobudowana szerszą stroną do korpusu nawowego. Zamknięto ją dachem dwuspadowym, poprzecznym do osi kościoła, krytym dachówką ceramiczną. Szczyt południowy wykonano w konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą maszynową. Ostrołukowe wejście zamknięto łukiem odcinkowy tworząc ponad nim charakterystyczny tympanon, w którym umieszczono inskrypcję z fragmentem psalmu 121 „Der Herr behüte deinen Ausgang und Eingang” - [Pan] będzie strzegł twego wejścia i wyjścia [teraz i na wieki].

W połowie XVIII i na początku XIX wieku kościół nawiedziły pożary. Zniszczeniu uległo całe wyposażenie świątyni, wieża zachodnia razem z dzwonami i mechanizmem zegarowym, wschodnia ściana szczytowa oraz korona murów nawy. Podczas odbudowy popękane mury podstawy wieży powiązano i uzupełniono cegłą. Wyższe kondygnacje, o planie kwadratu, odbudowano całkowicie w cegle. Surową podstawę skontrastowano dekoracyjną dzwonnica, zdobioną narożnymi pilastrami oraz zespołem centralnie osadzonych okien o różnym wykroju i wielkości. Zamknięto ją dachem namiotowym i zwieńczono iglicą z kulą, wiatrowskazem i gwiazdką. Na wiatrowskazie umieszczono daty 1754 (pierwsza odbudowa wieży) oraz 2000 (gruntowna renowacja kościoła). Zniszczoną ścianę wschodnią zastąpiono trójboczną apsydą posadowioną na kamiennym fundamencie i w całości wymurowaną z cegły maszynowej. W ścianach osadzono okna o typowo gotyckim wykroju z profilowanymi ościeżami. Wnętrze kościoła zamknięto dzielonym stropem belkowym wspartym na dwóch rzędach ośmiobocznych drewnianych podpór. Od nowa wykonano emporę zachodnią oraz kolatorską.

Wyposażenie

- Ołtarz główny, zainstalowany w kościele w Gerswaldzie w 1983 roku, wypożyczony został z kościoła w Schmölln (Uckermark). Pochodzi z okresu manieryzmu z czasów ewangelickich (1624 r.). Reprezentuje dość powszechny typ ołtarzy architektonicznych wykonanych w całości w drewnie, osadzonych na ceglanej podbudowie (podstawie i mensie). Trzykondygnacyjny podział przedstawia rzeźbione sceny Ostatniej Wieczerzy w predelli, Ukrzyżowania w części centralnej oraz Zmartwychwstania w nadstawie. Zwieńczony jest sceną Wniebowstąpienia. Centralne sceny flankują dwie osoby otrzymujące chleb i wino, czterech ewangelistów oraz malowane wyobrażenia apostołów Piotra i Pawła. Całość ujęta jest rozbudowaną strukturą gzymsów, kolumienek i ornamentów.

- Zachował się oryginalny ołtarz typu ambonowego o prostej formie, ufundowany dla kościoła w Gerswaldzie w XIX wieku. Czeka na renowację i ponowne zainstalowanie w kościele.

- Sakrarium w północnej ścianie prezbiterium przy wejściu do zakrystii. Prostokątna nisza z trójkątnym zamknięciem.

- Dzwony. Pierwotne, uległy stopieniu podczas pożaru w 1743 roku. W 1744 roku w Templin odlano 3 nowe dzwony, które poświęcono 27 października 1744 roku. Dalsze losy tych dzwonów nie są znane. Prawdopodobnie zostały zniszczone w kolejnym pożarze w 1808 roku. Najstarszy zachowany dzwon został odlany przez Theodora Voßa w Szczecinie w 1847 roku. W 1977 r. zawieszono dwa kolejne dzwony odlane w Apoldzie. Duży dzwon waży 673 kg i posiada inskrypcję: „Kraino, ziemio, słuchaj słowa Pańskiego.” Średni dzwon waży 391 kg i otrzymał inskrypcję: „Czuwajcie i módlcie się!” Dzwony zostały konsekrowane 9 października 1977 roku.

- Zegar słoneczny usytuowany w południowo-zachodnim narożniku wieży. Kwadratowa płyta z piaskowca z metalowym „gnomonem” wyznaczającym czas. Na tarczy wyżłobione są promieniście kolejne położenia godzinowe i kwadransowe oraz odpowiadające im cyfry.

- Zegar wieżowy zainstalowany został prawdopodobnie podczas przebudowy wieży w 1706 roku. Mechanizm zegara uległ zniszczeniu w pożarze w 1743 roku. Relikty przez wiele lat złożone były na plebanii. Zostały naprawione i ponownie zainstalowane w 1772 roku przez zegarmistrza Kleinschmieda z Boitzenburga. Mechanizm uległ ponownemu zniszczeniu w pożarze w 1808 roku. W 1878 roku zakupiono nowy zegar w Boitzenburgu, który służył do pierwszych dziesięcioleci XX wieku. Po roku 1945 nieremontowany ulegał stopniowej destrukcji. Przewiduje się ponowne zainstalowanie zegara.

- Chrzcielnica z początku XIX wieku, odlana z żeliwa w formie kwadratowego, dekorowanego, cokołu. Podarowana ku pamięci zmarłego w 1800 roku pastora Friedricha Georga Purgolda i zmarłego w 1809 roku pastora Johanna Friedricha Gysae, przez córkę i żonę Friedericke z domu Purgold i Gysae.

- Dwa srebrne, pozłacane, kielichy z patenami wykonane około 1500 i 1739 roku.

- Dwa mosiężne żyrandole z pierwszej połowy XIX wieku.

- Kamienna kwadra z dobrze widocznym motywem szachownicy złożonym z kwadratowych pól w układzie 3x5. Wmurowana w zachodnią ścianę podstawy wieży, nieco ponad lewą krawędzią obramienia portalu.

- Organy wybudowano 1852 roku w manufakturze „Ernst und Wilhelm Sauer” we Friedland. Umieszczono je na zachodniej emporze. Po konfiskacie piszczałek oraz kolejnych rozszerzeniach i renowacji, organy posiadają 13 głosów, manuał i pedał. Traktura mechaniczna z przednim stołem gry.

Dyspozycja:

Manual (C-f3)

Bordun 16'

Principal 8'

Gedact 8'

Viola di Gamba 8'

Praestant 4'

Rohrflöte 4'

Nassard 2 2/3'

Octave 2'

Mixtur 2-3f.

Pedal (C-d1)