WYSOKA (Hohenwalde)

Wieś sołecka położona w odległości ok. 15 km na północny zachód od Gorzowa Wielkopolskiego, na starym trakcie prowadzącym do Barnówka i Dębna. Początek miejscowości dała osada wczesnośredniowieczna z XI-XIII wieku. W okresie kolonizacji niemieckiej rozrosła się znacznie a układ zabudowy przyjął formę wielodrożnicy. Na kartach historii pojawiła się w roku 1282 w wykazie dóbr wchodzących w skład domeny margrabiów brandenburskich oraz w roku 1300 w dokumencie wydanym przez margrabiego Albrechta, który wsią Hoenwolde uposażył klasztor cystersów w Mironicach. Patronat ten trwał do roku 1406. W tym czasie ewoluowała nazwa miejscowości Hohinwald (1333), Hohenwolde, Hoenwolde (1337). Na początku XV wieku wieś nabyła rodzina von Marwitz. W okresie wojny trzydziestoletniej majątek wraz z dworem uległ spaleniu bądź zniszczeniu. Od XVII wieku pieczę nad majątkiem sprawowały okoliczne rody rycerskie, między innymi von Löben, von Pfuel, von Mülheim. Przez krótki okres czasu nad wsią patronat obieli gorzowscy mieszczanie. Na początku XIX wieku Wysoka należała do rodzin von Schlabrendorf i von Scharnhorst. W 1836 roku we wsi wybuch pożar, który strawił cześć zabudowy. W roku 1840 hrabia Leopold von Schlabrendorf, na miejscu dawnego dworu usytuowanego opodal wioski, wybudował nowy pałac oraz założył park według projektu ogrodnika Piotra Józefa Lenne. Prawdopodobnie w latach 1861-62 pałac został przebudowany w stylu neogotyku angielskiego przez kolejnych spadkobierców, Marię i D. von Kalckreuth. W XIX wieku powstało także założenie folwarczne a majątek obejmował łącznie ok. 900 ha gruntów. Ostatnim właścicielem pałacu i majątku był chociebuski fabrykant Dr. Martin Bum oraz jego spadkobiercy. Okres XIX wieku naznaczony był dynamicznym rozwojem wsi i majątku, także za sprawą wybudowanej w 1912 roku linii kolejowej Myślibórz-Gorzów, przebiegającej opodal miejscowości. Rok 1945 nie przyniósł większych zniszczeń, jednak wieś wyludniła się. Po roku 1945 majątek został znacjonalizowany a pałac przestał istnieć. Rozpoczął się nowy etap dynamicznego rozwoju miejscowości. Pomimo przeobrażeń strukturowych oraz pojawiania się nowej zabudowy Wysoka nadal zachowała typowo rolniczy charakter. 

Źródła

Architektura 

Kościół wybudowano na miejscu wcześniejszej średniowiecznej budowli, zapewne kamiennej. Usytuowano ją na centralnym placu wsi, pośrodku wiejskiej zabudowy. Do istniejącego kościoła dobudowano wieżę zachodnią o planie prostokąta, wzniesioną w „modnej” wówczas konstrukcji szkieletowej. Niemal wszystkie ściany oszalowano deskami a wnętrze zamknięto dachem namiotowym krytym dachówką ceramiczną. Zwieńczono go iglicą z kulą i krzyżem. W trzech ścianach górnej kondygnacji wykonano prostokątne okna o prostych ościeżach przesłonięte żaluzjami. W ścianie zachodniej podstawy wieży usytuowano wejście o prostych ościeżach zamykane jednoskrzydłowymi drzwiach. Obecnie konstrukcja podstawy wieży wypełniona została cegłą.  

Po rozebraniu kamiennego korpusu nawowego, wybudowano nowy w konstrukcji szkieletowej. Wzniesiono go na planie prostokąta z partią prezbiterialną zamkniętą trójbocznie i kwadratową w planie kruchtą od północy. Wieża zachodnia została w przeważającej części włączona w korpus nawowy.  

Ściany posadowiono na ceglanej podmurówce i drewnianej podwalinie. Układ słupów i rygli z dodatkowymi zastrzałami w poszczególnych osiach spiętych oczepem, utworzył charakterystyczny układ prostokątnych pól wypełnionych cegłą. Na początku XIX wieku uwidoczniono wyłącznie pionowe słupy, kryjąc tynkiem rygle i zastrzały. Prowadzone po roku 1945 prace renowacyjne odsłoniły pełen układ konstrukcyjny. Niestety, wykonując nową stolarkę okienną, zasadniczo odtwarzającą kształt oryginalnej, nie zachowano pierwotnego układu słupków i szczeblin, jak również nie odtworzono maswerkowych wypełnień. Obecnie wprowadzono współczesne szklenie witrażowe.

Wnętrze nawy zamknięto płaskim stropem belkowym oraz dachem dwuspadowym z wielopołaciowym zamknięciem partii prezbiterialnej. Pokryto go dachówką ceramiczną. Ze względu na znaczną szerokość świątyni konstrukcję stropu podparto dodatkowymi słupami rozmieszczonymi w osi kościoła.

Po stronie północnej dobudowano kruchtę o planie kwadratu. Zamknięto ją płaskim stropem oraz dachem trójspadowym poprzecznym do osi kościoła. W ścianie północnej usytuowano wejście o prostych ościeżach zamknięte jednoskrzydłowymi drzwiami. Z kolei w ścianie wschodniej wykonano okno o prostych ościeżach zamkniętych łukiem pełnym. Ten sam wykrój otrzymały drzwi prowadzące z kruchty do kościoła.

Plac kościelny pełnił funkcję lokalnej nekropolii. Po jej zapełnieniu utworzono nowy cmentarz usytuowany w niewielkiej odległości, na wschód od kościoła. Obecnie plac przykościelny otoczony jest ceglano-drewnianym ogrodzeniem z wejściami od zachodu i północy. Po roku 1945 wszystkie nagrobki niemieckie na obydwu nekropoliach zostały usunięte.  

Wyposażenie