dodano: 2024-11-27 22:42:51 edycja: 2024-11-27 22:55:01 autor: 2 odsłon: 93

PYRZYCE - klasztor poaugustiański ( Pyritz )

województwo: zachodniopomorskie
powiat: pyrzycki
gmina: Pyrzyce
diecezja: szczecińsko-kamieńska
dekanat: Pyrzyce
parafia: Matki Boskiej Bolesnej

Miasto powiatowe leżące około 45 km na południowy wschód od Szczecina, na skrzyżowaniu starych traktów solnych łączącym Pomorze Zachodnie z Polską oraz Magdeburg z Kołobrzegiem. Ślady osadnicze sięgają epoki kamienia i związane są głównie z terenem usytuowanym po wschodniej stronie murów miasta lokacyjnego wzdłuż niewielkich cieków wodnych Siciny i Pstrowiczanki. Co najmniej od X wieku istniało tu pierścieniowate grodzisko, z rozległym podkowiastym podgrodziem po stronie północnej. Stanowiło ono centralny ośrodek słowiańskiego plemienia Pyrzyczan osiadłego na zasobnych czarnoziemach Równiny Pyrzycko-Stargardzkiej. Słowiańską nazwę osady wywodzi się od słowa „pyr”, oznaczającego gatunek pszenicy. W powstałym w połowie IX wieku Geografie Bawarskim anonimowy mnich wymienił między innymi plemię „Prissani” zamieszkujące w około 70 osadach. Żywociarze biskupa Ottona z Bambergu również opisali to miejsce w kontekście misji Chrystianizacyjnej roku 1124. Na podgrodziu odbył się wówczas masowy chrzest Pyrzyczan, a na Wzgórzu Chramowym postawiono drewniany kościół z ołtarzem. Pod koniec XIII wieku przybyłe do Pyrzyc Augustianki pobudowały tu murowany kościół i zabudowania klasztorne. W tym czasie Pyrzyce były grodem kasztelańskim, a następnie siedzibą książęcego landwójta. Równolegle na wschód od grodu i podgrodzia rozwijała się nowa osada, która dała początek miastu lokacyjnemu. Prawo to otrzymały Pyrzyce w 1263 roku z rąk księcia zachodniopomorskiego Barnima I. Owalne założenie, z dwiema centralnymi ulicami oraz placem targowym z ratuszem i kościołem pośrodku, otoczone w późniejszym okresie murami, jest nadal bardzo dobrze czytelne. Szybko rozrastający się ośrodek miejski zdystansował pobliski gród i podgrodzie, które zaczęto określać mianem Starego Miasta. Na przełomie XIII i XIV wieku ośrodek miejski otoczono murami obronnymi, wałami i fosami. W tym też okresie powstały najważniejsze obiekty miejskie: kościół św. Maurycego, klasztor franciszkanów i ratusz. Rozwijało się rzemiosło i rolnictwo, a mieszczanie otrzymywali kolejne przywileje z prawem bicia własnej monety włącznie. W XIV wieku powstały szpitale miejskie: św. Ducha, św. Mikołaja, św. Gertrudy, św. Jerzego i św. Piotra i Pawła. Pożary w latach 1460 i 1496 uszczupliły nieco miejską zabudowę. Na początku XVI wieku rozbudowano mury miejskie, podwyższono bramy i baszty, wybudowano przedbramia. Początek XVI wieku naznaczony był fermentem religijnym, wystąpieniem reformatora Johanna Knipstrofa i wprowadzeniem protestantyzmu w 1534 roku. W roku 1543 pożar spustoszył kwartał franciszkański oraz ratusz. W ocalałym fragmencie skrzydła klasztornego wraz z kościołem utworzono szkołę miejską. W roku 1563 ludność Pyrzyc została zdziesiątkowana przez epidemię Dżumy. Kolejny kataklizm przyniosła wojna trzydziestoletnia. Miasto zostało splądrowane i częściowo spalone. Przez krótki czas władali nim Szwedzi, a od roku 1653 włączone zostało do Brandenburgii, następnie do Królestwa Prus. W XVIII wieku nastąpił ponowny dynamiczny rozwój miasta i przedmieść. W drugiej połowie XIX wieku przed Bramą Szczecińską uruchomiono cukrownię, a przed Bramą Bańską tartak, działały też rzeźnia, młyn parowy i cegielnia. Wzniesiono nowy szpital św. Mikołaja oraz przytułek tzw. Fundacji Krammego. Wybudowano gmach gimnazjum i seminarium nauczycielskie. W tym samym okresie miasto zyskało połączenie kolejowe ze Stargardem, Myśliborzem i Kostrzynem nad Odrą. Pod koniec stulecia utworzono ważny węzeł kolejowy z nową linią do Gryfina, Godkowa i Płońska. Wytyczono też nowe bite drogi międzymiastowe. Przełom XIX i XX wieku naznaczony był rozwojem rolnictwa i napływem robotników rolnych między innymi z Polski. W 1909 roku z ich składek powstała polska kaplica katolicka przy dzisiejszej ulicy Lipiańskiej, obecnie nieistniejąca. Do roku 1939 miasto tętniło życiem. Pobudowano sieć wodociągowo-kanalizacyjną, gazową i elektryczną. Na przedmieściach powstały nowe osiedla mieszkaniowe. W tym okresie Pyrzyce mogły pochwalić się odkrytym basenem pływackim o wymiarach olimpijskich i innymi obiektami sportowymi. Czas dynamicznego rozwoju przerwała II wojna światowa. Wiosną 1945 roku Pyrzyce ustanowiono twierdzą, broniącą dojść na przedpola Szczecina i ku Odrze. 2 marca 1945 roku, po blisko miesiącu walk, miasto zdobyły oddziały 47 Armii Radzieckiej I Frontu Białoruskiego. W wyniku walk oraz późniejszych grabieży i podpaleń, miasto zostało zniszczone w 80%. Dopiero w 1950 roku Pyrzyce stały się ponownie miastem powiatowym. W 1958 roku zaczęto odbudowę gotyckiego kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Wśród ocalałych budowli znalazła się też kaplica Świętego Ducha. Po renowacji przeprowadzonej w 1969 roku została zaadaptowana na bibliotekę miejską. Odrestaurowano również ratusz miejski, który stał się jak dawniej siedzibą władz. W miejscu zniszczonych kamienic wzniesiono nowe bloki mieszkalne. Kolejne osiedla powstały również na przedmieściach. W roku 1991 zakończono remont kościoła poaugustiańskiego Najświętszej Marii Panny Bolesnej na Starym Mieście. W 1989 r. rozpoczęła działalność nowa oczyszczalnia ścieków, a od 1997 roku w Pyrzycach uruchomiono ciepłownię geotermalną. W 1987 roku zlikwidowano odcinek kolei do Płońska, a w następnych latach zamknięto kolejne połączenia pasażerskie. W 2009 rozebrano linię kolejową do Gryfina i odcinek Głazów – Myślibórz, w 2012 roku zlikwidowano linię do Godkowa. Umiarkowany rozwój miasta możliwy jest dzięki usługom i rolnictwu.

Źródła 

- W roku 1124, podczas misji chrystianizacyjnej biskupa Ottona z Bambergu, na wzgórzu Chramowym wzniesiono pierwszy drewniany kościół misyjny. 
- W połowie XIII wieku rozpoczął się proces fundacyjny klasztoru augustianek jako filiacja konwentu w Wulvinghusen w diecezji Hildesheim. Protektorką była prawdopodobnie księżna Małgorzata, druga żona Barnima I. 
- Około roku 1253 pierwsze augustianki przybyły do Pyrzyc.
- W roku 1256 konwent objął patronat nad kościołem farnym św. Maurycego w Pyrzycach wraz z przyległą szkołą, przyjął również wiele innych uposażeń.    
- W ostatniej ćwierci XIII wieku rozpoczęła się budowa kościoła i zabudowań klauzury na dawnym wiku słowiańskim usytuowanym poza miejskimi murami.
- Wznoszony kościół i zabudowania klasztorne dedykowano opiece Maryi, a w oficjalnych dokumentach tamtego okresu używano nazwy conventus sanctimonialium ordinis beati Augustini monasterii gloriosae virginis Mariae. Posługiwano się również określeniem lokacyjnym, conventus sanctimonialium extra muros (klasztor za murami). Na pieczęci, którą sygnowano akty prawne umieszczono postać Maryi siedzącej na ławce, trzymającej na lewym ramieniu dzieciątko, a w prawej dłoni lilię. W otoku łaciński napis: SIGILLUM S(ANC)TE MARIE PIRITZ.  
- W okresie tym mniszki uposażone zostały wsiami: Brzezin, Stróżewo, Obromino, Tetyń oraz łanami we wsiach: Rzepnowo, Rokity, Łozice, Kozielice, Nowielin, Mechowo i Brzesko. Konwent otrzymał także prawo przemiału w młynach wodnych oraz połowu w rzekach i stawach. Swoim patronatem zakonnice objęły również większość okolicznych kościołów.
- Na początku wieku XIV miała miejsce rozbudowa klasztoru dzięki nadaniom księcia pomorskiego Ottona I. W tym czasie mniszki objęły opieką kapice szpitalne: św. Ducha, św. Mikołaja, św. Gertrudy, św. Jerzego, św. Piotra i Pawła.
- Po roku 1535 po wprowadzeniu protestantyzmu nastąpiła kasata klasztoru. Mniszkom zapewniono dożywotnie zamieszkanie i uposażenie.
- W roku 1543 na bazie dóbr klasztornych utworzono domenę książęcą.
- W roku 1553 poklasztorne zabudowania strawił pożar.
- Odbudowany w roku 1588 kościół przekazano utworzonej dla obszaru Starego Miasta parafii ewangelickiej.
- Na przestrzeni następnych stuleci kompleks klasztorny podupadł.
- Budynek kościoła poddano ratunkowym remontom w XVII i XVIII wieku, fundując przy tym nowe wyposażenie wnętrza.
- W roku 1736 wieżę kościoła zniszczył huragan.  
- Po odbudowie wieży, w roku1815 wykonano remont mechanizmu zegarowego.
- W ciągu XIX wieku kościół poddawany był dalszym pracom renowacyjnym.
- W latach 1822-1823 wybudowano drewnianą emporę muzyczną, na której zainstalowano jedenastogłosowe organy wykonane przez firmę Grüneberga ze Szczecina.
- Podczas walk o miasto w roku 1945 kościół i zabudowania poklasztorne zostały zniszczone.
- Odbudowę kościoła podjęto w latach 1989-1991.
- 25 maja 1991 roku odbyło się poświęcenie kościoła dla nowo utworzonej parafii.

Architektura

Klasztor augustianek wzniesiony został po południowo-wschodniej stronie lokacyjnego miasta, poza jego murami, na niewielkim naturalnym wyniesieniu łagodnie opadającym w kierunku zachodnim. W okresie słowiańskim miejsce to stanowiło obszar podgrodzia usytuowanego po północno-zachodniej stronie dawnego grodu, oddzielonego od niego niewielkim ciekiem wodnym noszącym w XIX wieku nazwę Mühlengraben (rów młyński). Do 1945 roku miejsce to określano mianem Alt Stadt (Stare Miasto). Na Wzgórzu Chramowym znajdowała się świątynia pogańskiego bożka Swarożyca, zniszczona podczas misji chrystianizacyjnej biskupa Ottona z Bambergu. W jej miejsce wzniesiono niewielki kościół misyjny o konstrukcji drewnianej. Murowany kościół i towarzyszące mu zabudowania klasztorne wybudowane zostały po roku 1260.

Prosta wczesnogotycka budowla salowa powstała na planie wydłużonego prostokąta (9,8 x 29,9 m) i zgodnie z obowiązującym kanonem została orientowana. Ściany posadowione na cokole z kwadr granitowych wymurowano z cegły w wątku wendyjskim. Wnętrze zamknięto otwartą więźbą dwuspadowego dachu krytego dachówką (obecnie blachą miedzianą). Po stronie południowej dobudowano skrzydła klauzuli. W późniejszym okresie, nad zachodnią częścią nawy, wzniesiono wieżę dachową o konstrukcji szkieletowej, szalowaną, zamkniętą barokowym hełmem z latarnią. W zachodniej partii elewacji południowej, pomiędzy oknem i koroną muru, wykonano ozdobny fryz arkadowy na konsolach.

Główne wejście do świątyni usytuowano w ścianie północnej. Czterouskokowe profilowane ościeże zamknięto ostrołukiem. W późniejszym okresie w miejscu tym dobudowano niewielką ceglaną kruchtę, krytą dwuspadowym dachem, poprzecznym do osi kościoła. Portalowe wejście o ostrołukowym wykroju przedzielono łukiem odcinkowym tworząc nadświetle w formie tympanonu. Przybudówka ta została rozebrana podczas odbudowy kościoła i zastąpiona nową o drewnianej konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą i ceramicznymi płytami.       

Drugi portal usytuowano w północnej partii ściany zachodniej. Proste wąskie ościeże zamknięto ostrołukiem. We wschodniej partii ściany południowej usytuowano portalowe przejście wiodące do klauzuli. Szerokie profilowane ościeże zamknięto również ostrołukiem.

Pozbawione skarp ściany, północną i południową, rozczłonkowano średniej wielkości oknami o rozglifionych ościeżach zamkniętych ostrołukiem, wypełnionych ceglanym laskowaniem w formie maswerku. W ścianach szczytowych, wschodniej i zachodniej, osadzono centralnie durze okna ostrołukowe, dwudzielne, wypełnione laskowaniem. Oflankowano je parami ostrołukowych blend. W późniejszym okresie okno zachodnie zamurowano. Szczyty oddzielone gzymsem i fryzem kostkowym, ozdobiono lancetowatymi blendami w układzie piramidalnym.

W bliżej nieokreślonym czasie we wschodniej partii ściany północnej dobudowano masywne skarpy, zapewne dla wzmocnienia tej części budowli.

Podczas odbudowy wnętrze kościoła zamknięto podwyższonym stropem, utworzonym przez odeskowanie więźby dachowej. W części zachodniej wybudowano żelbetową emporę. Do ściany północnej obudowano nową kruchtę. Po stronie południowej, na fundamencie budynku klauzuli wzniesiono budynek domu parafialnego. W miejsce wieży dachowej wzniesiono smukłą sześcioboczną sygnaturkę z latarnią, zamkniętą ostrosłupowym hełmem krytym blachą.

Na terenie klasztornym nie grzebano zmarłych. Miejscem pochówku, zwłaszcza donatorów wywodzących się z lokalnych rodów rycerskich jak i samych sióstr, był kościół. Niewielki cmentarz utworzono również na pobliskim terenie dawnego grodu.

Wyposażenie

W całości współczesne.

Niezachowane:

- Barokowy ołtarz wzniesiony około 1690 roku, prawdopodobnie z wykorzystaniem malowideł wcześniejszej, renesansowej nastawy. W polu głównym umieszczono scenę Ukrzyżowania, w skrzydłach Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Niesienie Krzyża i pokłon Trzech Króli, w predelli Ostatnia Wieczerza, na cokołach korynckich kolumn rzeźby apostołów Piotra i Pawła. W zwieńczeniu Wniebowstąpienie flankowane figurami ewangelistów. Na belkowaniu znajdowała się również inskrypcja z nazwiskami patronów kościoła i datą: Anno 1690.  
- Barokowa ambona ufundowana zapewne w tym samym czasie, usytuowana była przy ścianie południowej partii prezbiterialnej. Wieloboczny kosz ambony wsparto na rzeźbionej postaci Mojżesza. W płycinach, stojące na konsolach, rzeźbione wizerunki Zbawiciela Świata i Ewangelistów. Baldachim z profilowanym belkowaniem zwieńczono figurami putt trzymających Arma Christi (narzędzia męki Pańskiej).
- Misa chrzcielna z przełomu XV i XVI wieku, z przedstawieniem Grzechu Pierworodnego. Wykonana z blachy mosiężnej, średnica 46 cm.  
- Dzwony zawieszone na wieży zachodniej. Pierwszy o średnicy 68 cm odlany został w 1529 roku. Na płaszczu inskrypcja pisana gotycką minuskułą: help . got .  unde . maria . anno . domini . M . D . XXIX (1529). Drugi o średnicy 62 cm odlany został w 1569 roku. Na płaszczu łacińska inskrypcja „VERBUM * DOMINI * MANET * IN * AETERNVM * ANNO * 1569.
- XVIII wieczna drewniana krata zakrystii wbudowana w kościół, bogato rzeźbiona.

 

 

6.jpg
10.jpg
13.jpg
1.jpg
2.jpg
3.jpg
11.jpg
15.jpg
16.jpg
17.jpg
21.jpg
20.jpg
18.jpg
19.jpg
23.jpg
27.jpg
24.jpg
30.jpg
34.jpg
33.jpg
32.jpg
28.jpg
31.jpg
35.jpg


ponad tydzień temu, 2024-11-27 ponad tydzień temu, 2024-11-27 2 93