dodano: 2009-08-03 12:12:52 edycja: 2024-02-18 23:57:33 odsłon: 8114

STENDELL

Bundesland: Brandenburg
Landkreis: Uckermark
 
Niewielka wieś o wczesnośredniowiecznym rodowodzie położona na piaszczystym wyniesieniu w pradolinie rzeki Welse, w odległości 13 km na zachód o Schwedt. Od 1 stycznia 2003 roku w granicach miasta Schwedt. Dogodne połączenie komunikacyjne zapewnia miejscowości przebiegająca opodal linia kolejowa Angermünde -Tantow-Szczecin ze stacjami w pobliskich wsiach Passow i Schönow oraz szosa Schwedt-Prenzlau.
W przeszłości wieś o typowo rolniczym charakterze otoczona przez łąki i pastwiska słynęła z hodowli bydła. Obecnie powoli zatraca swój wyłącznie agrarny charakter. Z chwilą budowy w Schwedt zakładu przetwórstwa ropy naftowej, opodal wioski zlokalizowano dużą stację przeładunkową paliw płynnych. 
Najstarsze źródło piśmienne z 1308 roku określa wieś mianem Nowa Stendal. Przypuszczalnie nazwę taką nadali miejscowości przybyli tu w XII wieku koloniści niemieccy, pochodzący z miejscowości Stendal w regionie Altmark. Początki osady związane są jednak z czasami osadnictwa słowiańskiego. Tak wczesną metrykę potwierdził, pozyskany wewnątrz osady, materiał archeologiczny pochodzący z IX i X wieku. Przekazy źródłowe informują o istnieniu tu słowiańskiego grodu warownego, strzegącego przeprawy przez rzekę Welse (bród albo grobla), usytuowanej na bagnistym obniżeniu pomiędzy morenowymi wzgórzami. Według innego źródła, jeszcze w 1712 roku miejscowość otoczona była wałami ziemnymi i szańcami (przypuszczalnie umocnienia te były pozostałościami po wojnie trzydziestoletniej). Ślady wałów i fosy są jeszcze częściowo rozpoznawalne w terenie. Lokalizacja wsi na trakcie przeprawowym, obok niewątpliwych korzyści materialnych, pociągała za sobą pewne niebezpieczeństwa, szczególnie w dobie konfliktów zbrojnych. Już w 1303 roku miejscowość była świadkiem bitwy rozegranej pomiędzy Brandenburgią i Pomorzem. Fakt istnienia szańców jeszcze w XVIII wieku świadczy, iż nie była to potyczka ostatnia. W XVI wieku we wsi znajdowało się około dwudziestu zagród chłopskich. Podczas wojny trzydziestoletniej wieś pustoszyły wielokrotne pożary i epidemia dżumy. W roku 1687 we wsi pozostało jedynie trzech chłopów. W XVIII wieku rozpoczął się powolny rozwój osady. Na początku wieku XIX we wsi istniało: jedenaście gospodarstw chłopskich, jedenaście zagród i domy rzemieślników. Funkcjonowały również: urząd celny, leśniczówka, cegielnia, gorzelnia i folwark. W roku 1900 brzegi rzeki Welse połączono nowym mostem żelbetowym. Rozwój miejscowości zahamowany został wybuchem I wojny światowej. Ofiary konfliktu upamiętniono wymownym obeliskiem zlokalizowanym w centrum osady. Po wojnie rozpoczął się nowy etap rozwoju wsi. W roku 1933 Stendel zamieszkałe było przez 346 mieszkańców. Z chwilą wybuchu II wojny światowej cała produkcja nastawiona została na potrzeby armii niemieckiej. W roku 1945 wieś włączona została w rubież obronną mającą przeszkodzić armii radzieckiej w marszu na Berlin. W tym też celu 26 kwietnia 1945 roku wojska niemieckie wysadziły most na rzece. Nowy most o konstrukcji drewnianej wzniesiono w 1947 roku. Po czterdziestu latach zastąpiono go obecnym - żelbetowym. W latach 1980-2000 przeprowadzono wiele inwestycji infrastrukturalnych. Przebudowano drogę łączącą wieś z sąsiednimi osadami, zmieniając nawierzchnię z kamiennej na bitumiczną i prostując niektóre odcinki. Przebudowano gruntownie główną ulicę przelotową przez wieś. Ułożono nową sieć wodociągową i energetyczną oraz gazową. Po roku 2000 renowacji poddano kościół łącznie z obejściem. Rewitalizacji doczekało się również centrum wsi.

Źródła

- Kościół wzniesiono ok. 1250 roku.
- W 1608 został gruntownie odnowiony.
- Remont powtórzono niespełna sto lat później w 1704 roku.
- Pod koniec XIX wieku częściowo przebudowano kościół. Do wschodniej ściany dobudowano poligonalną apsydę, przemurowano koronę murów oraz szczyt wschodni. Od nowa wymurowano szczyt zachodni wkomponowując go w konstrukcję wieży. Przebudowano także samo zwieńczenie wieży.   Portal zachodni obudowano niewielką kruchtą.

Architektura

Kościół usytuowano w centrum dawnej osady warownej na prostokątnej parceli wydzielonej kamiennym murem. Pierwotnie była to budowla salowa, orientowana, wzniesiona na planie prostokąta z wieżą zachodnią o konstrukcji szkieletowej. Apsydę i kruchtę dobudowano w XIX wieku.
 
Wszystkie ściany posadowione na kamiennym fundamencie wymurowane zostały z kwadr granitowych łączonych zaprawą wapienną, ułożonych w regularne warstwy. Obecnie wątek muru jest w wielu miejscach zniekształcony przez liczne przebudowy, jakim poddawany był kościół na przestrzeni wieków.
 
Pierwotne okna osadzone były blisko korony muru. Ich wąskie i mocno rozglifione ościeża, zamknięte delikatnym ostrołukiem, dodawały budowli „militarnego” posmaku. W XIX wieku zastąpiono je nowymi, znacznie większymi, osadzonymi na przestrzał w ścianach północnej i południowej. Uskokowe ościeża wykonano z kwadr granitowych oraz cegły i zamknięto zdecydowanym ostrołukiem. W tym samym okresie usunięto okna w ścianie wschodniej otwierając ją na przestrzeń dobudowanej apsydy. Biorąc pod uwagę formę blend zdobiących szczyt można przypuszczać, iż zastosowano układ trzech okien w układzie piramidalnym, albo triadę okien ujętych jedną ostrołukową blendą. Blendy w szczycie zostały częściowo przysłonięte przez dach apsydy.
 
Apsydę wzniesiono w całości z cegły na poligonalnym planie. Posadowiono ją na kamiennym fundamencie, oskarpowano uskokowymi przyporami, zwieńczono gzymsem i zamknięto wielopołaciowym, ostrosłupowym dachem, krytym dachówką. W trzech ścianach poligonalnego zamknięcia przepruto otwory okienne o uskokowych, ostrołukowo zamkniętych ościeżach.     
 
Wejścia do świątyni znajdowały się w ścianie południowej oraz zachodniej. Portal południowy posiadał dwuuskokowe ościeże wykonane z kwadr i klińców granitowych, zamknięte delikatnym ostrołukiem z archiwoltą obwiedzioną dodatkowym wieńcem kwadr. Został zamurowany i częściowo zniszczony przez ościeże okna. Drugi portal znajdował się zapewne w ścianie zachodniej. Z chwilą powtórnego jej przemurowania został usunięty.
Niewielka kruchta wymurowana została z cegły maszynowej na planie prostokąta i zamknięta dachem dwuspadowym. Wieńczy ją trójkątny szczyt schodkowy. Znajdujący się pod nim portal otrzymał dwuuskokowe ościeże, zamknięte ostrołukiem. Do wnętrza prowadzą dwuskrzydłowe drzwi z witrażowym nadświetlem.      
 
Wieża kościelna o konstrukcji szkieletowej, wbudowanej w więźbę dachową kościoła, wzniesiona została na planie kwadratu. Jedynie ścianę zachodnią wymurowano z cegły tak, by tworzyła z półszczytami formalną całość. Znajdują się w niej centralnie osadzone okna o uskokowych i ostrołukowo zamkniętych ościeżach oraz niewielki okulus. Zdobiona jest narożnymi lizenami przechodzącymi w koronujący gzyms arkadowy, oraz ostrołukowymi blendami w półszczytach. Pozostałe ściany zostały oszalowane z zastosowaniem podobnego motywu zdobniczego. Wieża kryta jest barokowym hełmem z ośmioboczną latarnią, zakończonym ostrosłupem. Całość kryta jest łupkiem skalnym w formie rybiej łuski. Jeszcze do niedawna hełm wieńczyła iglica z kulą i chorągiewką, na której umieszczone są inicjały oraz data 1714. Obecnie iglica znajduje się wewnątrz świątyni, nosi na sobie ślady wielokrotnego przestrzelenia.  
 
Teren kościelny o regularnym prostokątnym zarysie otoczony jest kamiennym murem z bramkami od wschodu i zachodu. Obsadzony jest po obwodzie starodrzewem lipowym. Spełnia nadal funkcję cmentarza 
Opodal kościoła, na niewielkim skwerze, znajduje się pomnik poświęcony poległym w latach 1914-1918 żołnierzom Wermachtu, pochodzącym z tejże miejscowości. Wieńczy go odlany w brązie orzeł cesarski w złotej koronie.    

Wyposażenie

- XIX wieczny ołtarz kamienny z mensą, na której ustawiony jest kamienny krzyż.
- Ambona z tego samego okresu z wielobocznym koszem płycinowym, wspartym na podstawie o formie architektonicznej.  
- Chrzcielnica XIX wieczna, kielichowa, zdobiona detalem architektonicznym.
- Empora chórowa wsparta na słupach z płycinowymi balustradami.
- Organy z 1876 roku z niewielkim prospektem, wykonane przez firmę Barnima Grüneberga ze Szczecina (nr katalogowy …..). Odrestaurowane w 2004 roku.
- XIX wieczne witraże o geometrycznych wzorach.  
- Dzwon spiżowy bez inskrypcji z przełomu XIV i XV wieku. 
- Fragmenty oryginalnej więźby dachowej wykonane z drewna sosnowego. 
 
 
 
Strona południowa
Strona północna
Szczyt wschodni
Sterczyna
Apsyda
Relikt portalu południowego
Relikty pierwotnych okien
Okno o nowym wykroju
Okno apsydy
Wieża
Dekoracyjne szalowanie wieży
Hełm wieży
Kruchta zachodnia
Portal zachodni
Centrum osady
Mur kościelny
Bramka zachodnia
Pomnik
Orzeł cesarski


03 sierpnia 2009r. 18 lutego 2024r. 8114
Array ( [status] => 3 )