dodano: 2004-01-29 00:00:00 edycja: 2020-12-05 09:22:15 odsłon: 10461

BANIE ( Bahn )

Województwo: zachodniopomorskie
Powiat: gryfiński
Gmina: Banie
Diecezja: szczecińsko-kamieńska
Dekanat: Banie
Parafia: pw. MB Wspomożenia Wiernych

Miejscowość położona nad rzeką Tywą, między dwoma jeziorami:Dłużec (Długie Bańskie) i Mostowe. Początek miejscowości dał gród kasztelański nadany w 1234 roku przez księcia Barnima I templariuszom. W XIII wieku uzyskał on prawa miejskie i został ufortyfikowany (linia murów posiadała wówczas dwie bramy i dwadzieścia baszt). Od roku 1312 po kasacie zakonu templariuszy miasto przechodzi na własność Joannitów. Podczas walk Pomorsko-Brandenburskich w 1487 roku zostało dotkliwie zniszczone. Rozebrano też wtedy część fortyfikacji. W latach 1653-59 przechodzi pod panowanie szwedzkie, a następnie brandenburskie, później pruskie. W roku 1766 rozebrano resztę fortyfikacji. Zachowała się jedynie XIV wieczna baszta prochowa. W trakcie działań wojennych 1945 roku miasto zniszczone zostało w 50%. Po wojnie utraciło prawa miejskie. Mimo zniszczeń, Banie zachowały średniowieczny układ ulic z trójkątnym rynkiem, przy którym znajduje się granitowy kościół.

Źródła

- W 1234 roku książę Barnim I nadał templariuszom ziemię bańską z prawem posiadania targu.
W tym też czasie rozpoczynają wznoszenie granitowej świątyni pw. św. Marii Magdaleny, CPD nr 220; PUB I, nr 309.
- W 1247 roku papież Innocenty IV potwierdza darowiznę księcia Barnima, Pommersches Urkundenbuch I, nr 355.
- Pod rokiem 1274 wzmiankuje się plebana z Bani,  Pommersches Urkundenbuch I, nr 991.
- W roku 1478 wojska brandenburskie palą kościół.
- W latach 1853-54 trwała przebudowa kościoła strawionego przez pożar, H. Lemke, s. 166)
- Poświęcony 29 czerwca 1946 roku przez ks. Jana Palicę.

Architektura:

Kościół bański jest budowlą orientowaną, wzniesioną z kwadr granitowych w formie trójnawowej, trójprzęsłowej pseudobazyliki, z wyodrębnionym prostokątnym prezbiterium zamkniętym prosto i wieżą od zachodu.

Układ przestrzenny kościoła został zniszczony przez usunięcie pierwotnego, wieżowego masywu zachodniego tzw. westwerku, szerszego aniżeli nawa. Ściany wzniesione zostały z kwadr granitowych, układanych w regularne warstwy. Korpus nawowy założony na planie kwadratu, składa się z trzech naw rozdzielonych ostrołukowymi arkadami, wspartymi na czterech granitowych filarach. Rozmieszczone są one symetrycznie jak w obiekcie centralnym co sprawia, że układ ten jest niezwykły jak na budowlę bazylikową. Po pożarze w 1478 roku, część okien poszerzono nadając im formę gotycką z laskowaniami. Część nawowa jak i prezbiterium posiadają od początku pułap drewniany, a kryte są dachem dwuspadowym - miedzianym. Szczyty, tak w części nawowej jak i prezbiterialnej wykonane są wtórnie z cegły w układzie schodkowym z pinaklami. Szczególnie bogaty jest szczyt wschodni posiadający lizeny i blendy.

Część nawową od części prezbiterialnej oddziela łuk tęczowy. W ścianach prezbiterium wykonanych również z kwadr granitowych zachowały się po trzy oryginalne romańskie okna, o smukłych, rozglifionych obustronnie ościeżach, zamkniętych łukiem okrągłym i skośnym parapecie. Podczas wspomnianej już przebudowy jedynie przedłużono ich ościeża. Przy północno-wschodnim narożniku dobudowana była zakrystia, rozebrana w 1853 roku po pożarze. W miejscu tym zachował się romański portal.

Od zachodu znajdowała się wieża założona na planie prostokąta, szersza aniżeli nawa. Po roku 1853 rozebrano ją i zastąpiono znacznie węższą dzwonnicą, wykonaną z kamienia narzutowego o nieregularnym układzie. Posiada ona wyraźne podziały kondygnacyjne, portal wejściowy, stylizowane okna. Zwieńczona jest niską ceglaną nadbudówką, krytą dachem czterospadowym wykonanym w miedzi.

Kościół posiadał pierwotnie cztery portale i dwa przejścia z masywu wieżowego do części nawowej. Najbardziej okazały był zapewne portal zachodni - wieżowy, stanowiący główne wejście do świątyni. W części nawowej były dwa portale, północny i południowy, obecnie przemurowane i zamknięte. Prezbiterium posiadało jeden portal łączący je z zakrystią, zachowany w ścianie północnej. Przejścia wieżowe zostały również zamurowane.

Bardzo dokładnie ociosane kwadry o jednolitym formacie, ułożone w regularne warstwy i cokół o wklęsłym profilu świadczą, że budowla jest tą samą, którą wzmiankuje się w 1274 roku. Forma okien półokrągła, która występuje jeszcze przy kościele św. Sabiny w Prenzlau, powstałym przed połową XIII wieku, a nie spotykana już w drugiej połowie tego stulecia, jak i późnoromański motyw liścia na cokole filaru wykazują, że kościół musiał powstać w krótkim czasie po przybyciu templariuszy, tzn. jeszcze przed połową XIII wieku.

Suplement

Na terenie parafii przy rozjeździe w kierunku Gryfina i Myśliborza, znajduje się gotycka kaplica św. Jerzego z 1417 roku. Wybudowali ją joannici jako przytułek dla chorych i trędowatych. Jest to budowla salowa orientowana, założona na planie prostokąta, oskarpowana, zamknięta od wschodu trójbocznie. Ściany wykonane są z kwadr granitowych, kamienia polnego i cegły. Posiada dwa profilowane portale; zachodni o łuku łagodnie ostrym i północny również ostrołukowy w wimperdze. W trójbocznym zamknięciu znajdują się gotyckie okna. Całość kryta jest dachem dwuspadowym.

Przy tym kościele odgrywano w XV wieku misteria pasyjne. Ostatnie misterium odbyło się w roku 1498 i miało dramatyczny finał. Aktor grający Longinusa przebił serce statysty wiszącego na krzyżu a grającego Chrystusa. Po tym wypadku sądy kościelne zakazały wystawiania misteriów pasyjnych. Na ścianie szczytowej zachowały się dwa haki, na których mocowany był krzyż z przywiązanym doń aktorem. Od czasów protestantyzmu aż do roku 1945, kaplica ta służyła katolikom, którzy zostali usunięci z kościoła farnego. Po wojnie kościół opuszczony popadł w ruinę. Zachował się kielich z napisem Hospital St. George zu Bahn 1841. W latach 1997-1998 świątynia została odbudowana na zasadzie rekonstrukcji. Poświęcony i przywrócony do kultu 25 maja 1998 roku.

Wyposażenie:

- Prospekt organowy z XIX wieku.
- Organy 17 głosowe (trzy manuały i pedał).
- Ołtarz klasycystyczny ze sceną Ukrzyżowania z XIX wieku.
- Ambona barokowa.

Wieża zachodnia
Szczyt wschodni
Strona południowa
Okno przemurowane
Portal północny - wejście do nieistniejącej zakrystii
Pierwotne wykroje okien
Plan kościoła - kolorem żółtym oznaczono nieistniejące elementy świątyni.
Portal północny
Portal zachodni
Widok od strony wschodniej
kaplica św. Jerzego na przedmieściach
Zachowane okno


29 stycznia 2004r. 05 grudnia 2020r. 10461