dodano: 2004-06-11 00:00:00 edycja: 2020-12-06 16:37:55 odsłon: 9175

LIPIANY ( Lippehne )

Województwo: zachodniopomorskie
Powiat: pyrzycki
Gmina: Lipiany
Diecezja: szczecińsko-kamieńska
Dekanat: Lipiany
Parafia: Wniebowzięcia NMP

 

Miasto o słowiańskim rodowodzie z dobrze zachowanym średniowiecznym planem owalnicy, położone na półwyspie oblewanym przez jezioro Wądół. Powstała z czasem w najwęższym miejscu grobla, utworzyła dwa zbiorniki (Lipiański Północny i Lipiański Południowy) połączone obecnie strugą?. Prawa miejskie otrzymały Lipiany ok. 1300 roku. W dawnym nazewnictwie wymieniane jako Lipene. Do 1945 roku miasto nosiło nazwę Lippehne. Swoisty urok nadają miastu pozostałości murów miejskich z bramami (Myśliborską i Pyrzycką) z XIV w., kościół z XIII w., ratusz z drugiej połowy XVII w., oraz domy o konstrukcji szkieletowej z XVIII i XIX w.

Źródła

- W wiekach VIII - XII na wyspie jeziora Lipiańskiego Północnego istniał gród graniczny plemienia Pyrzyczan położony przy prastarym szlaku łączącym Pomorze z Wielkopolską. Na pobliskim półwyspie rozwijała się osada podgrodziowa, która dała początek obecnemu miastu.

- W roku 1249 po raz pierwszy wymieniono Lipene – Riedel, Codex diplomaticus Brandenburgensis, A XVIII, 61.

- W 1265 roku wzmiankowano pustelnię (erem) Augustianów, wspomniany został między innymi Teodoryk przeor klasztoru. Klasztor istniał do roku 1290, w którym Augustianie lipiańscy przenieśli się do Chojny.

- Przed rokiem 1269 Ziemia Lipiańska (terra Lipene) stanowiąca własność książąt pomorskich przekazana została biskupom kamieńskim.

- 18 sierpnia 1276 Biskup kamieński Herman sprzedał Ziemię Lipiańską margrabiom brandenburskim, którzy włączyli ją do Nowej Marchii.

- Przed rokiem 1302 Lipiany otrzymały prawa miejskie.

- W XIII wieku w centrum osady wzniesiono granitowy kościół.

- W 1335 roku margrabia Ludwik przekazał parafie lipiańską kolegiacie św. Piotra i Pawła w Myśliborzu.

- Po roku1538 kościół parafialny przejęli protestanci. Przy kościele wzniesiono szpital i szkołę.

- W wieku XVII Lipiany spustoszyły wojny, liczne pożary i zarazy.

- W latach 1689-91 odbudowano zniszczony pożarami kościoła a w latach 1746-51 rozbudowano go.

- W roku 1797 uderzenie pioruna spowodowało ponowny pożar kościoła.

- W latach 1861-62 przeprowadzono odbudowę i kolejna przebudowę kościoła.

- W roku 1911 miał miejsce kolejny pożar świątyni.

- W roku 1915 ukończono odbudowę kościoła nadając mu obecną formę.

- 19 sierpnia 1945 poświęcono kościół parafialny nadając mu wezwanie Wniebowzięcia NMP.

Architektura:

Kościół wzniesiono w XIII wieku na niewielkim wyniesieniu zwanym wzgórzem Chramowym, w sąsiedztwie średniowiecznego rynku. Była to typowa jak na ówczesne czasy świątynia salowa bez wieży i chóru, orientowana. Wzniesiono ją w całości z kwadr granitowych na kamiennym fundamencie z fazowanym cokołem. Kryta była zapewne stropem belkowanym i dachem dwuspadowym. Liczne pożary i zniszczenia oraz kolejne odbudowy niemal całkowicie zatarły pierwotną formą świątyni, z której zachowała się jedynie dolna partia muru prezbiterium.

W XIX wieku kościół całkowicie przebudowano. Najpierw rozebrano wszystkie ściany kościoła i wymurowano je ponownie z użyciem kamienia narzutowego, różnej wielkości, przyciosanego tylko od lica. Kwadry użyto wtórnie jedynie w partii cokołowej i w narożnikach ścian. Prezbiterium oraz obramienia okien i portalu zachodniego oraz gzyms koronujący wymurowano w cegle. W drugim etapie rozbudowy wzniesiono wieżę zachodnią oraz skrzydła nawy poprzecznej nadające świątyni nowy plan krzyża łacińskiego. Ściany transeptu wymurowano z kamienia narzutowego. W cegle wykonano schodkowane szczyty, obramienia okien, archiwolty i ościeża portali.

Okna części nawowej posiadają profilowane, ostrołukowo zamknięte ościeża i skośne parapety. Osadzone są symetrycznie w górnej partii muru. Pod nimi znajdują się mniejsze okna o prostych, ostrołukowych ościeżach. Okna w ścianach wschodniego i zachodniego skrzydła transeptu posiadają identyczny układ, lecz są nieco mniejsze. Ściany północna i południowa transeptu posiadają odmienny układ. Znajdują się w nich ostrołukowe, profilowane portale ujęte w archiwolty z pinaklami. Nad archiwoltą umieszczono uskokowy oculus z maswerkiem. Całą kompozycję flankują dwie pary wąskich okien o znanym już wykroju. Schodkowe szczyty transeptu rozczłonkowane są ostrołukowymi blendami – środkowa z maswerkiem.

Mury prezbiterium oraz szczyt schodkowany i blendowany wymurowano w całości z cegły. Posadowiono je na starej warstwie cokołowej wykonanej z tej samej wielkości kwadr granitowych. Ich regularny układ, fazowanie i bardzo dobra technika obróbki kamienia, zdradzają wczesny rodowód lipiańskiej świątyni, podkreślają jej znaczenie i związek z jedną z najlepszy strzech budowlanych, jak również zamożność fundatorów. Do południowej strony prezbiterium dobudowano w XX wieku ceglaną zakrystię z wysokim dachem pulpitowym, sięgającym gzymsu koronującego. Dlaczego zdecydowano się na takie rozwiązanie ograniczające dostęp światła do wnętrza prezbiterium, nie wiadomo?

Wszystkie ściany zwieńczone są ceramicznym gzymsem koronującym, a całość budowli kryta jest ceramicznymi daczami dwuspadowymi.

Wieża zachodnia wzniesiona prawdopodobnie jako ostatni element świątyni posiada plan kwadratu. W dolnej kondygnacji - do wysokości murów nawy - kamienna, w wyższej zaś ceglana. Od zachodu znajduje się wejście. Wiedzie ono przez dwa uskokowe portale o ceglanych, ostrołukowych ościeżach. Sklepiona przestrzeń pomiędzy nimi tworzy rodzaj kruchty. Portal wewnętrzny zwieńczony jest dekoracyjną archiwoltą, a dwudzielne drzwi rodzajem drewnianego tympanonu z wizerunkiem Chrystusa. Wyższa kondygnacja pełni rolę dzwonnicy, z tego też względu ażurowe elewacje rozczłonkowane są ostrołukowymi blendami, w których znajdują się pary ostrołukowych okien z żaluzjami. W zwieńczeniu blend umieszczono tarcze zegarowe. Wieża zakończona jest czterema szczytami, narożnymi pinaklami i ostrosłupowym, ceglanym hełmem zakończonym kulą i krzyżem.

Wzniesienie, na którym znajduje się kościół otoczone jest murem oporowym. Szczególną ozdobą świątyni jest okalający ją drzewostan, który w większości stanowią wiekowe lipy i tuja.

Wyposażenie:

Wyposażenie w większości XIX wieczne stanowią:

- Ołtarz główny z malowaną sceną Ostatniej Wieczerzy.

- Ambona.

- Strop plafonowy

- Empora chórowa z organami firmy Sauer-Walcker.

- Mechanizm zegarowy i trzy dzwony.

Wyjątkiem jest XV wieczna gotycka rzeźba św. Piotra.

 

 

Strona południowa
Strona pólnocna
Wieża kościoła
Relikty pierwotnego założęnia
Portal zachodni
Widok na prezbiterium
Widok od strony prezbiterium
Skrzydło transeptu
Strop skrzydła transeptu
Figura św. Piotra
Plan Lipian przed 1939 rokiem


11 czerwca 2004r. 06 grudnia 2020r. 9175